Academies moeten wereldwijd adviseren

Hun adviezen hebben betrekking op ontwikkelingen in de wetenschap – zoals de opkomst van nieuwe gebieden -, over ethische kwesties of over maatschappelijke vraagstukken zoals stamcelonderzoek of energievoorziening. De invloed als adviseur verschilt echter per land, net als de wijze waarop adviezen tot stand komen. Een cruciale vraag is hoe academies hun rol als adviesorgaan kunnen waarmaken zonder concessies te doen aan hun onafhankelijkheid en wetenschappelijke kwaliteit.

Hoofdgasten waren invloedrijke wetenschappers uit de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en China die het gespreksthema inleidden vanuit hun ervaring als academiepresident. Ralph Cicerone, president van de Amerikaanse Academy of Sciences benadrukte het belang van politieke onafhankelijkheid van academies van wetenschappen, waar Yongxiang Lu, president van de Chinese wetenschapsacademie, een lans brak voor het vergroten van de politieke invloed van academies. Martin Rees, president van de Britse Royal Society, hield zijn gehoor voor dat academies financieel onafhankelijk moeten zijn om hun taak goed te kunnen vervullen. Bruce Alberts, president van de International Academy Council (IAC) en vanaf 1 maart hoofdredacteur van Science, ging in op de waarde van ‘wetenschap zonder grenzen’ voor de internationale gemeenschap. ScienceGuide sprak ter plaatse met de presidenten Lu en Alberts over hun visie op de ontwikkeling van de wetenschap. Die dialoog met hen verschijnt binnenkort.

Onder leiding van de Wageningse hoogleraar duurzame ontwikkeling Rudy Rabbinge, zelf onder meer adviseur van de VN, ging vervolgens een dertigtal deelnemers uit wetenschap en beleid met elkaar in debat over voetangels en klemmen op het gebied van advisering. Rode draad in de discussie was dat academies van wetenschappen bij uitstek geschikt zijn om overheden vanuit een neutrale, onafhankelijke positie van advies te dienen, op basis van actuele wetenschappelijke inzichten. Internationale samenwerking tussen wetenschapsacademies is van groot belang omdat vraagstukken zoals voedselvoorraden of klimaatverandering overal ter wereld de aandacht eisen. Om een breder publiek kennis te laten nemen van uitgebrachte adviezen en daarmee mogelijk de impact daarvan te vergroten, zou het regel moeten worden toegankelijke samenvattingen van adviesrapporten via internet beschikbaar te stellen.

In een slotreactie op het debat betuigde minister Plasterk van OCW zijn instemming met de koers die de KNAW heeft ingezet om haar rol als adviseur van de overheid te versterken. Dit onder meer door snelheid en samenhang van advisering en communicatie over adviezen te verbeteren. De minister onderscheidde daarbij vier rollen voor de Akademie: vanuit wetenschappelijke invalshoek adviseren over maatschappelijke vraagstukken, fungeren als ‘de stem van de wetenschap’, adviseren over het wetenschappelijk bestel – bijvoorbeeld over de samenwerking tussen universiteiten, de opzet van onderzoeksscholen, talentbeleid en de inzet van mensen en middelen – en ten slotte het ook zelf uitvoeren van wetenschappelijk onderzoek, via de achttien KNAW-onderzoeksinstituten. De minister prees de KNAW tot slot omdat de Akademie zich als geen ander inzet voor open access: de vrije toegang tot wetenschappelijke informatie