Het pyramidespel van de babyboomers

Nieuws | de redactie

14 mei 2008 |

‘Het politieke platform van de MTV-generatie’ is een van de beste bijnamen voor Coolpolitics. Politicoloog Jaap Spreeuwenberg richtte het op en komt met steeds nieuwe kennis- en debatconcepten: een massaal bezochte universiteit tijdens een popfestival, debatten met lijsttrekkers op MTV, met ScienceGuide over de toekomst van Europa, theatertournees over de ‘zesjescultuur’ of duurzaamheid. Voelen mensen als hij zich de erfgenamen van Mei 68? “Er was geen reflectie op hoe hun idealen feitelijk uitwerkten. Wie dat wel doet, verwijten ze pragmatisme. Alsof dat een ernstige zonde is!”

Macht van getal

‘De eerste grote test van de daden van Mei 68, van de ware betekenis van hun newspeak – democratisering, anti-kapitalisme, verbeelding, vrijheid, emancipatie en ga zo maar door – is wanneer je gaat optellen en aftrekken in macro- economische zin. En dan moet je erkennen dat een generatie die pleitte voor redistributie van welvaart – de ‘herverdeling van kennis, macht en inkomen’ die de mantra van Den Uyl werd – dat zeer succesvol is gaan doen. En ze slaagt daar ook nu nog met succes in. In redistributie naar zichzelf namelijk.

De babyboomers beriepen zich vanaf het begin steeds op de macht van het getal, onder de vlag van democratisering, machtsherverdeling. Dat is niet zo raar. Zij zijn de grote generatie die meteen na de oorlog geboren is, de babyboom in optima forma. Die kwantitatieve claim van het getal was politiek dus wel handig. Hun weerzin tegen de rol van begrippen als ‘excellentie’ of ‘kwaliteit’ vond daarin zijn interne logica. Je moest wel tegen iets als ‘elite’ zijn in die redenering.

Dat heeft tot iets unieks geleid. Hun idealen kregen ze niet gerealiseerd door bij te dragen aan meer welvaart – dat was in ideologisch opzicht wat kenmerkender voor de nerds en de generatie van de jaren ’80 die na hen kwamen – maar hun welvaart verkregen ze vooral door politieke claims te leggen. Het ging hen erom hun deel van de koek groter te maken, niet om de koek zelf groter te maken.

Je zou kunnen zeggen dat hun anti- kapitalisme eigenaardig oprecht is geweest.

Ja, dat is een goeie! Hun ideologie beriep zich op solidariteit, dat is nog steeds zo trouwens. Je ziet de macht van die gedachte vandaag in de 21e eeuw nog volop aan het werk. De hypotheekrente-aftrek is het pyramidespel van de 68’ers in ons land. Het verhoogt kunstmatig hun vermogens en de jongeren van nu betalen de kosten door een volkomen zieke woningmarkt. Hun taboe blijft overeind via de lasten voor anderen, voor komende generaties. Dat is geen organisch gegroeid maatschappelijk verschijnsel, maar een bewuste politieke keuze voor het eigenbelang van de babyboomers.

Het vernuft van de hypotheekaftrek

Ze benutten de macht van hun getal dus heel effectief en domineren veel van het politieke en maatschappelijke discours nog steeds. Ik denk wel eens dat de weerzin in de media voor iemand als Balkenende er sterk door ingegeven is, dat hij de eerste post-68 ‘machthebber’ is, de eerste niet- babyboomer achter de knoppen. En een die hun discours zichtbaar opzij schuift, zoals met ‘waarden en normen’.

Die dominantie van de 68’ers is wel knap hoor, ik heb er wel respect voor hoe ze hun positie als vanzelfsprekend menen te kunnen voortzetten. Het vernuft achter zo’n constructie als de hypotheekrenteaftrek! En dat je zo’n pyramidespel weet te postuleren als een sociaal en politiek groot goed en als een onbespreekbaar politiek ‘recht’ voor iedereen, dat is toch knap?

Je ziet het ook bij het pensioen, bij de garanties voor VUT en zulke luxe-regelingen voor juist die generatie. Toen Balkenende dit even ter discussie stelde…. En dat terwijl iedereen beseft dat het voor de vergrijzing veel effectiever was geweest als al vijf jaar eerder stappen waren gezet om langer doorwerken door te zetten. Dan pak je een komend probleempunt aan waar het echt zit, zonder dat het tot groot welvaartsverlies leidt.

En toen Wouter Bos de AOW- grondslag wilde moderniseren, gebeurde hetzelfde als bij Balkenende’s voorzet bij de VUT….

Precies, ook bij de pensioenaanspraken zie je de babyboomers hetzelfde doen. Ze vinden het ‘hun recht’, claimen die koek desnoods ten koste van anderen, van wie na hen komen. En zodra deze generatie haar claim heeft doorgezet, wordt de deur dicht gegooid. Dat zie je bij de VUT. Wie na hen komt, moet maar zien hoe hij overleeft. Dat mechanisme gaan we meer meemaken, vrees ik.

De babyboomers dachten en denken in collectieve rechten. Hun individualisme is schijn, hoogstens een spontane zelfexpressie zonder verdere gevolgen. De kosten van wat ze claimden of uiting gaven schoof men consequent door naar wie niet mee aan tafel zaten bij het diner. De volgende generatie. De armen elders in de wereld. De natuur. En dan kun je natuurlijk erg makkelijk stellen dat je het politiek toch heel goed doet en dat je er dus recht op hebt de verworven macht te behouden.

Mao en Dijsselbloem 

Wat mij altijd is blijven verbazen is dat we hier 1968  of het Maagdenhuis mythologiseren, terwijl de Praagse lente van 68 en het smoren ervan de echte historische doorbraak vormden. Die legden Oost-Europa lam en dat zorgde voor de langzame implosie die Solidarnosc en de val van de Muur mogelijk maakte. Sijbolt Noorda vertelt hoe uiterst linkse types van toen als Eduard Bomhoff – mirabile dictu – rustig de Sovjetstijl gingen toepassen en blijkbaar ook geld naar hun clubs toestroomde vanuit Brezjnews reserves.

Even later waren het vooral China en Mao die het voorbeeld werden. In de latere discussies over Mao erkende men wel dat er in China veel doden vielen tijdens zijn revoluties en dergelijke, maar ‘de kinderen gingen toch gratis naar school’ en ‘de gezondheidszorg was ook gratis’ en ‘iedereen had toch maar te eten’. Dat je omwille van een ideologie mensen hun vrijheid en leven afpakt, werd principieel toch vaak niet verworpen. Als er wel heel veel mensen omkwamen, dan was dat natuurlijk wel naar, maar principieel zat men er niet werkelijk mee.

Wat mij zo opvalt, is dat er geen reflectie was op hoe hun idealen feitelijk uitwerkten. Wat ze voor het leven van mensen inhielden. Wie dat wel deed – en nu nog doet – verweten ze pragmatisme. Alsof dat een zonde is! Het communisme was ‘als experiment’ misschien niet geslaagd, maar het stond wel aan de goede kant – zoiets. Waar dit een beetje op lijkt? De afgelopen maanden moest ik hier wel eens aan denken als je hoorde over de discussies rond de commissie- Dijsselbloem. Men wilde liever niet te veel kijken naar wat het ideaal bij de toepassing van beleid in de praktijk zou opleveren.

In de mythologie van mei ‘68 staat een ding nog helemaal overeind: het was zo’n leuke tijd! Men was jong, begeistert en het vitalisme vierde hoogtij, sex, drugs en rock en roll. Ben je toch niet een beetje jaloers?

Was dat nu echt zo leuk? De grootste verdienste waar ze het nu nog over hebben, is dat ze de dingen omlaag haalden. Zo’n vreselijk verhaal als over Andries Hoogerwerf. Die man en zijn boek werden door het slijk gehaald en achteraf zegt men dan dat het eigenlijk het beste boek was dat je op zijn vakgebeid kunt lezen. Stuitend is zoiets. Is het nu leuk om 40 jaar lang je identiteit eraan te ontlenen dat je daaraan hebt mogen meedoen?

Maar de polarisatiestrategie was toch heel vooruitstrevend? Je kon door maatschappelijke tegenstellingen bloot te leggen en scherp te stellen de samenleving verbeteren, democratiseren, taboes doorbreken? Dat is toch de lijn?

Scherp stellen, daar houd ik ook wel van, maar dan wil ik ook weten wat de meerwaarde ervan is. Wat is de synthese die eruit moet gaan komen? Die polarisatie van conflict om het conflict is onze generatie wezensvreemd. Je merkt dat de babyboomers daarom denken dat ‘de jongeren vandaag politiek niet betrokken zijn’. Zij hebben een cartoonesk beeld van hen, een idee van verval en gebrek aan engagement.

Die cartoon wil alleen maar zeggen dat zij hun eigen tactieken en actievormen van vroeger niet meer gebruikt zien worden. Vooral de meest gemakzuchtige vormen niet: handtekeningenacties, optochten, bezettingen van het Maagdenhuis, demonstraties. Juist die verwachten ze, terwijl zij een alternatieve vorm als social entrepeneurship helemaal niet herkennen als engagement. Ze zien alleen de mediamieke buitenkant ervan als uitzending van onze debatten via MTV, of Lubbers die Lowlands University opent. Dus de jongeren van nu zijn niet geëngageerd, weten ze te melden.

Niet theatraal, maar ook niet vrijblijvend

Waar zit dan het engagement in die alternatieve vormen die de babyboomers miskennen?

Bij dat soort gemakzuchtige acties leg je het handelingsperspectief voor het concrete vervolg bij een ander. De minister van OCW moet regelen dat de studenten meer geld krijgen, minder moeten betalen, langer gratis mogen reizen, dat soort dingen. Ons soort idealisme trekt via social entrepeneurship het handelingsperspectief naar jongeren zelf. Zij moeten zelf veranderingen helpen organiseren. Web 2.0 is daarbij natuurlijk een enorm instrumentarium.

Dat gebeurt daardoor onzichtbaarder, maar volgens mij veel effectiever. Een bedrijf als Shell snapt dat het geen jong talent meer kan aantrekken als het hun visie op verantwoord ondernemen niet begrijpt. Een jonge ingenieur kan echt ook ergens anders zich inzetten op een manier die past bij dat social entrepeneurship. Je wilt als bedrijf ook niet in Web 2.0 communities als onverantwoord of blind bestempeld worden. Thema’s als vergroening van productieprocessen en maatschappelijk verantwoord ondernemen komen niet voor niets zo sterk naar voren. Onze benadering van engagement mist misschien het theatrale gebaar van mei ’68. Maar zij mist ook de vrijblijvendheid ervan.

Wordt de campagne van Hillary Clinton tegen Barack Obama niet wereldwijd daarom zo gevolgd? Is zij niet the last hurrah of the babyboomers die onverminderd menen recht te hebben op de macht?

Wat ik zo interessant vond de voorbije weken was de discussie die Hillary de das om lijkt te hebben gedaan. Dat voorstel van haar om de belasting op benzine tijdelijk op te schorten ten laste van de winstbelasting op de oliegiganten was weer zo’n typische babyboomersmaatregel! Hun consumptie gaat boven alles en wie niet aan tafel zitten, betalen de rekening maar: arme landen, het klimaat, ieder ander dan zij.

Alle pundits waren overtuigd dat deze geweldige zet het populistische succes van Clinton tegen de elitair redenerende Obama zou bewijzen. En toen werkte het volstrekt averechts. Obama zei dat Clintons voorstel economisch onzinnig is en dat iedereen dat ook best weet. Dat was nu precies het soort politiek waar hij vanaf wilde met zijn change we can believe in, stelde hij. Dat Clinton daar zelfs in Indiana zowat mee verloor, dat is toch wel een signaal.