Vampier in het heelal
Met behulp van ESO’s Very Large Telescope hebben astronomen deeerste ‘stop-motion’-film gemaakt van een nogal ongebruikelijke,uitdijende gas-mantel van een vampier-ster. Hiermee konden deafstand en de intrinsieke helderheid van het object worden bepaald.Het dubbelstersysteem is waarschijnlijk een voorloper-ster van eentype Ia supernova, waarnaar lang is gezocht.
De Nijmeegse astronomen Paul Groot en Gijs Nelemans maken deel uitvan het team. Het dubbelstersysteem V445 Puppis in het sterrenbeeldAchtersteven is de eerste en tot nu toe enige nova (een stersysteemdat een plotselinge uitbarsting vertoont) waarbij in de spectraalleen maar helium te zien is, en geen spoor van waterstof.
“Dit is cruciaal, omdat we weten dat type Ia supernovae ook geenwaterstof bevatten,” zegt co-auteur Danny Steeghs van deuniversiteit van Warwick, Engeland. Na de nova-uitbarsting in 2000werd V445 Puppis 250 keer helderder en slingerde een grotehoeveelheid materie de ruimte in.
De astronomen maakten gedurende twee jaar zeer gedetailleerdeopnamen van V445 Puppis met behulp van de NACO adaptieve optiektechniek van de Very Large Telescope van de Europese ZuidelijkeSterrenwacht in Chili. De beelden laten een zandloper-vormigeuitdijing van de nova-schil zien. De schil is met 24 tot 30 miljoenkilometer per uur de ruimte in geslingerd in denova-explosie. “Deze beelden zijn echt alleen mogelijk met deunieke adaptieve optiek techniek van de VLT, waarmee we de storendeinvloed van de atmosfeer corrigeren”, benadrukt de Nijmeegseastronoom Paul Groot.
Type Ia supernovae doen zich voor in dubbelstersystemen waarin eenwitte dwerg – het uitgebrande overblijfsel van een ster zoals dezon – gas opvangt van een begeleidende ster. Als de witte dwergzwaarder dan 1,4 keer de massa van de zon wordt, ontbrandt erkoolstof in het centrum van deze witte dwerg en ontploft deze. Hettype witte-dwerg-dubbelstersysteem waarin supernovae type Iaontploffen is onbekend.
Door de NACO-beelden te combineren met data van andere telescopenkonden de astronomen de afstand tot V445 Puppis berekenen -ongeveer 25.000 lichtjaar van de zon – en de intrinsieke helderheid- meer dan 10.000 keer helderder dan de zon. Dit impliceert dat dewitte dwerg in dit systeem een hoge massa heeft en tegen zijnfatale limiet aanzit, terwijl hij tegelijkertijd nog op hogesnelheid wordt gevoed door zijn begeleider.
“Of V445 Puppis uiteindelijk zal exploderen als een supernova, ofdat de huidige nova-uitbarsting die mogelijkheid heeft uitgeslotendoor te veel materie terug de ruimte in te slingeren is nogonduidelijk”, zegt eerste auteur Patrick Woudt van de Universityvan Kaapstad. “Maar we hebben hier een zeer goede kandidaat vooreen toekomstige type Ia supernova!”
