We hebben een tien plus nodig

Nieuws | de redactie
19 mei 2016 | “FOM bestaat niet om FOM zelf. Het gaat om de natuurkunde.” Na 70 jaar houdt de Stichting Fundamenteel Onderzoek der Materie er mee op. Niek Lopes Cardozo en Christa Hooijer blikken terug en kijken vooruit. “Het gaat er om een cultuur te creëren waarin als we iets mooie wetenschap vinden, we het de kans kunnen geven.”

Terwijl FOM zich opmaakt voor de festiviteiten rond het zeventigjarig bestaan ziet de organisatie zichzelf opgaan in het nieuwe NWO. Daarin zal sprake zijn van vier wetenschapsdomeinen, waarvan de bestuursvoorzitters tevens lid zijn van de overkoepelende raad van bestuur van NWO. “De cultuur van dat bestuur moet collegiaal zijn,” legt FOM-directeur Christa Hooijer uit.

Een organisatie voor iedere wetenschapper

In een tijd waarin veel wetenschap plaatsvindt op de grensvlakken van de disciplines, zal ook de financieringsorganisatie die verantwoordelijk is voor die wetenschap zich moeten aanpassen. “Het is niet zo dat NWO wordt gereorganiseerd omdat het slecht functioneert, integendeel.” stelt FOM-voorzitter Niek Lopes Cardozo.

Maar er werd geconstateerd dat, wil NWO inspelen op de vragen uit de maatschappij of bedrijfsleven, die vaak om multidisciplinaire aanpak behoeven, er wel iets moest gebeuren. “Als je met een vraag bij NWO komt die bijvoorbeeld evenveel aspecten van de natuurkunde als van de chemie of biologie in zich heeft, moet je wel goed terecht kunnen. De huidige structuur staat dat te veel in de weg. Het hangt nu teveel af van de budgettoewijzing bij de verschillende disciplines, en er gaan teveel verschillende besturen over,” zegt Lopes Cardozo.

Een organisatie voor iedere wetenschapper, zo ziet ook Christa Hooijer het nieuwe NWO voor zich. “We moeten zorgen dat NWO zo georganiseerd zijn is dat als iemand met een wetenschappelijke vraag langskomt – wat die ook moge zijn – dat die echt recht gedaan kan worden. Dat betekent dat je ook nog steeds met een aanvraag die zuiver wiskundig of natuurkundig is, terecht moet kunnen. Het is niet of-of.”

Dat is geen gemakkelijke opgave, zien Hooijer en Lopes Cardozo, maar ze zien wel hoe positief op dit moment het gesprek plaatsvindt. “De voorzitter van het gebied geesteswetenschappen ( Maarten Prak) is bij FOM langs geweest. Het was heel erg leuk en leerzaam om over de verschillende culturen in onze gebieden van gedachten te wisselen,” vertelt Lopes Cardozo.

“Bijvoorbeeld, als je in de natuurkunde aan een quantumcomputer werkt en je bent een zeven, dan zijn er tienduizend Chinezen die wat jij doet beter doen. We hebben dus een tien plus nodig. De competitie is internationaal. Een kenner van het Middeleeuwse Nederlandse lied heeft geen concurrentie van tienduizend Chinezen. Maar dat betekent niet dat zijn of haar onderzoek niet belangrijk is. Wel dat de onderzoeksfinanciering wezenlijk anders van karakter moet zijn.”

Geld heeft de neiging te verdelen

“De criteria bij FOM-programma’s zijn: kom met een probleem dat relevant is en urgent, en laat zien dat je het beste team bijeen hebt gebracht om dat probleem aan te pakken. In een ander wetenschapsgebied kan dat dus heel anders liggen. Het nieuwe NWO moet recht doen aan die pluriformiteit van de wetenschap. Toch is er een verbindende factor: de fascinatie, de drive om te willen weten hoe iets zit. Daarin vinden we elkaar altijd.”

“Het gaat er uiteindelijk om een cultuur te creëren waarin, als we iets mooie wetenschap vinden, we het een kans kunnen geven,” zegt Hooijer. Dat betekent dat de wetenschap in gezamenlijkheid oordeelt over welk onderzoek het waard is gefinancierd te worden. In het nieuwe NWO komt daar als het goed is de ruimte voor. “Geld heeft ernstig de neiging mensen te verdelen,” ziet Hooijer. “Een Raad van Bestuur die verantwoordelijk is voor de hele wetenschap moet dat ondervangen.”

Binnen NWO merken Lopes Cardozo en Hooijer dat er na een aarzelende start veel enthousiasme is over de koers die nu wordt uitgezet. “Het begin was moeizaam, maar we zijn in allerlei samenstellingen met elkaar gaan praten en nu zie je wel dat men er steeds meer zin in heeft, velen  kijken er ook echt naar uit. Het NWO transitie-bureau onder leiding van Wim van Saarloos is er in geslaagd veel mensen te betrekken bij de vorming van het nieuwe NWO.  Dat is heel positief.”

Samen met andere disciplines

De toekomst wordt dus met vertrouwen tegemoet gezien, toch komt er in januari van het volgend jaar een einde aan een tijdperk. Waar NWO de transitie in gang zet, daar verdwijnt Stichting FOM als onafhankelijke organisatie. “FOM is er altijd geweest om de natuurkunde te ondersteunen,” legt Hooijer uit. In de nieuwe NWO-structuur zal dat veranderen, maar er is veel vertrouwen dat de natuurkunde in de nieuwe constellatie goed kan gedijen, met als bonus de makkelijker samenwerking met andere disciplines. “FOM bestaat niet om FOM zelf. Daar moet je niet omwille van de geschiedenis aan blijven vasthouden. We staan voor de Nederlandse natuurkunde als onderdeel van de Nederlandse wetenschap.”

Bij de geschiedenis van de organisatie die zeventig jaar lang de natuurkunde ondersteunde zal in september worden stilgestaan. Dan viert FOM in Amersfoort haar laatste verjaardag. Voor Lopes Cardozo en Hooijer is het welhaast onmogelijk een opsomming te geven van de fundamentele verschuivingen en ontwikkelingen in de natuurkunde waarvan Stichting FOM getuige is geweest in al die jaren.

“Er zijn in zeventig jaar gigantisch veel totale doorbraken geweest,” overpeinst Lopes Cardozo. “Of het nu de recent aangetoonde zwaartekrachtsgolven zijn, grafeen, de laser, het standaardmodel, de transistor en de computer, of het besef dat het heelal voor 93% bestaat uit materie en energie die we nog niet kennen, er is zo verschrikkelijk veel gebeurd. De hele afdaling naar de nanoschaal, waar de scheikunde, biologie en natuurkunde bij elkaar komen. Zoveel ontdekkingen die de maatschappij zo ongelooflijk diepgaand hebben veranderd.” Teveel om op te noemen dus, maar toch slagen Hooijer en Lopes Cardozo er in een rode draad in al die natuurkundige vooruitgang te ontdekken.

Niet door grenzen laten tegenhouden

“Om grensverleggende wetenschap te doen heb je een heel goed instrumentarium nodig. Je hebt in de wetenschap te maken met ongelooflijk creatieve mensen, die laten zich niet tegenhouden door grenzen. Om prof. Van den Brand te citeren: Voor de detectie van zwaartekrachtsgolven is apparatuur ontwikkeld die nauwkeurig genoeg is om te kunnen vaststellen hoeveel het water van IJsselmeer stijgt als je er één tienduizendste druppel water aan toevoegt. Onvoorstelbaar,” zegt Hooijer. En dat soort apparatuur vindt vervolgens weer toepassing op heel andere gebieden.

 “Uitvindingen die vanuit fundamenteel perspectief gestart zijn, bleken later de maatschappij diepgaand te beïnvloeden. Daar kan jaren over heen gaan maar het kan ook snel gaan,” vertelt Hooijer. “Ik weet nog dat ik in 1998 als promovenda de eerste blauwe LED zag, waarmee Shuji Nakamura in 2014 de Nobelprijs won. Inmiddels heb je overal LED-schermen in alle kleuren, dat is heel hard gegaan.” Lopes Cardozo: “Maar het fotovoltaïsch effect is al in 1839 gevonden – door Becquerel, natuurlijk zonder begrip van de fundamentele fysica – vervolgens duurde het tot 1954 voor Bell labs er een praktische zonnecel van maakte, en pas nu, nog weer 60 jaar later, staat deze vinding op het punt de wereld te veranderen. Maar dan wel heel ingrijpend!

Die fascinatie om zaken te onderzoeken gewoon, omdat je wil weten hoe het zit,  hopen Hooijer en Lopes Cardozo te blijven faciliteren, ook als FOM straks opgaat in NWO. Hooijer: “Wetenschap is een van de mooiste dingen die een mens kan doen. Het is een voorrecht om daar een steentje aan bij te kunnen dragen.”


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK