Reflectie in leeromgeving werkt

Damen onderzocht welke gedachte-inspanningen typerend zijn voor reflectie en op welke manier reflectie tot uiting komt in een (groeps)leeromgeving. Ze gebruikte literatuuronderzoek, observaties, interviews en vragenlijsten om te ontrafelen wat voor denkprocessen ten grondslag liggen aan reflectie. Zij testte haar hypothesen onder bachelor- en masterstudenten die een scriptie of thesis schreven en in groepsverband regelmatig elkaars werk bediscussieerden. Deze vorm van afstudeerbegeleiding, genaamd thesis circles, werd in 2004/2005 ingevoerd bij het departement Organisatiewetenschappen aan de Universiteit van Tilburg.

Het in twijfel trekken van aannames is volgens Damen kenmerkend voor reflectie en kan leiden tot het overstijgen van bestaande referentiekaders. Om te kunnen spreken van reflectie zijn een zestal basiselementen essentieel, waaronder heuristiek, logica en abstractieniveau. Deze elementen hebben betrekking op gedachte-inspanningen en zeggen iets over hoe we kennis ontwikkelen, zowel individueel als in de groep.

Uit haar analyses bleek dat individuele reflectie complexe kennis creëert en zelfkennis vergroot. Het is een middel voor het nemen van afstand. Reflectie in groepsverband stimuleert het realiseren van complexe oplossingen en tevredenheid onder groepsleden. Dat gebeurt door de invloed van reflectie op taakgerelateerde en relationele conflicten, aldus de onderzoekster. In deze hoedanigheid is reflectie een middel om vruchtbare discussies uit te lokken en “druk van de ketel te halen”. Omdat reflectie verwijst naar het ontwikkelen en delen van kennis kan het helpen om complexe oplossingen zoals product- en procesinnovaties te realiseren. Bovendien kan het bijdragen aan de tevredenheid van betrokkenen door tegenstrijdige belangen bespreekbaar te maken.

Damen concludeert dat reflectie onder meer beïnvloed wordt door persoonlijkheid en uitdaging in taken. Door hiermee rekening te houden bij teamsamenstelling en taakontwerp, ontstaat synergie in individueel en groepsleren. Omdat reflectie verwijst naar kennis over kennisontwikkeling, geeft het ook een indruk van de mate waarin en de inspanning waarmee organisaties van klein tot groot innovatieve prestaties kunnen leveren