Een brief op muziek

‘Cathy Berberian kon met haar stem dan ook alles, en was een meesteres in extended techniques. Maar het belangrijkste was, zo zegt Andriessen in zijn oratie, dat ze grenzen tussen stijlen doorbrak. En daarmee was ze vernieuwend. De naoorlogse avant-garde was namelijk buitengewoon streng in de leer;  jazz, volksmuziek, improvisatie, tonaliteit, het was allemaal taboe voor de generatie van Stockhausen, Boulez en Berio.’ De compositie zelf werd aansluitend uitgevoerd door Cristina Zavalloni en het ensemble Nieuw Amsterdams Peil. Andriessen: ‘Elke vijf maten gebeurt iets nieuws’.

Andriessen kende Cathy Berberian (1925-1983) al in de jaren ’50 en ‘60. Ze maakten beiden deel uit van de nieuwe- muziekscene die aan beide kanten van de Atlantische Oceaan floreerde. Berberian was bovendien van 1950-1964 gehuwd met de componist Luciano Berio, die in de eerste helft van de jaren ’60 Andriessens leermeester was. Het stuk Letter from Cathy is een toonzetting van de letterlijke tekst van een brief die Berberian in 1964 aan hem schreef.

Motown
In zijn compositie Letter from Cathy volgt Andriessen zorgvuldig de woorden van Berberian, en bewijst eer aan haar veelzijdigheid: ‘Het goede voorbeeld van Cathy Berberian volgend gebruik ik in het stuk heel veel verschillende soorten stijlen’, zegt hij erover. Maar het stuk laat zich ook analyseren als een commentaar op de muziekgeschiedenis van de afgelopen vijftig jaar, zo maakt hij duidelijk. Hier is het een geste aan Berio, die zich inzette voor de emancipatie van het slagwerk, daar is het een verwijzing naar de ‘zwarte’ muziek van het platenlabel Motown. Gangsterfilmmuziek, een boogy-woogy baslijn, zoetgevooisd Frans met een even zoetgevooisde viool eronder, het zit er allemaal in.

Verhalend
Het stuk als geheel, dat Andriessen in 2003 schreef voor de Italiaanse zangeres Cristina Zavalloni ter gelegenheid van een Cathy Berberian-project, is een voorbeeld van de terugkeer van het vertelde verhaal in de muziek, dat de componisten van de jaren ’50 en ’60, ‘meden als de pest’. Letter from Cathy daarentegen is, aldus Andriessen, ‘tot in kleine details van de intervallen en akkoorden die ik koos, verklaarbaar uit de woorden van Cathy’.

Mozart
Andriessen laat in Letter from Cathy en zijn analyse daarvan ook zien dat hij in een nog veel langere traditie staat dan die van de twintigste-eeuwse muziek. Over het moment waarop de zangstem van Zavalloni zal gaan inzetten met ‘Dear Louis’, zegt hij: ‘Er begint ook een lied, dat wil zeggen: er komt orde in het ritme van de begeleiding. Die techniek vind je al vanaf Mozart… Via Schubert en Wolff is het later terechtgekomen bij Burt Bacharach, Gershwin, Cole Porter en de Beatles. De pianopartij suggereert een regelmatig ritme: nu is het lied begonnen.’