Meeste allochtone studenten zijn stapelaars

In het IMES-onderzoek worden de schoolloopbanen van jongeren van de tweede Turkse generatie in Nederland vergeleken met die in Zweden, Duitsland, België, Frankrijk, Oostenrijk en Zwitserland. De centrale probleemstelling van dit onderzoek is als volgt geformuleerd: Hoe verhoudt de lange route in Nederland zich tot de routes die tweede generatie Turkse jongeren in andere landen doorlopen?

Uit het grote aantal tweede generatie jongeren in Nederland op de lange of indirecte route en daartegenover de praktijk van late selectie en hogere directe doorstroming naar hoger onderwijs in andere landen, kunnen we concluderen dat de selectie op twaalfjarige leeftijd in Nederland te vroeg komt. Lees hier de samenvatting van het rapport

Uiteenlopende resultaten

De vergelijking tussen de zeven landen laat uiteenlopende resultaten en routes zien voor de tweede generatie Turkse jongeren. Als we kijken naar de instroom van Turkse tweede generatie jongeren in het hoger onderwijs dan zit Nederland in vergelijking tot de zes andere landen in de middenmoot. In Frankrijk stroomt bijna de helft van de Turkse tweede generatie jongeren het hoger onderwijs in. In Duitsland is dat nog minder dan 1 op de 10 jongeren. Wij vinden in onze TIES studie een vergelijkbare rangorde van landen als in de PISA studie ‘Where do immigrant students succeed?’ (OECD 2006). Deze zeer uiteenlopende uitkomsten kunnen niet of nauwelijks verklaard worden door de achtergrondkenmerken van de ouders. Ten eerste blijken de ouders in alle landen overwegend laag geschoold en afkomstig van het platteland. Ten tweede doen de Turkse tweede generatie jongeren in twee van de drie landen waarvan de ouders iets hoger zijn opgeleid (Oostenrijk en Zwitserland) het juist slechter in het onderwijs in plaats van beter.

De onderwijscontext daarentegen lijkt wel een belangrijke rol te spelen. In het bijzonder de institutionele arrangementen in het onderwijs, zoals aanvangsleeftijd, selectie leeftijd en de mogelijkheid om te stapelen via de beroepsonderwijskolom. Voor de eerste opleiding in het voortgezet onderwijs zijn de eerste twee elementen van belang. Voor de gerealiseerde eindopleiding speelt ook de al dan niet aanwezige mogelijkheid tot het stapelen van opleidingen een belangrijke rol.

Hoge instroom in hoger onderwijs

Het verloop van de schoolloopbanen van de hoogopgeleide Turkse jongeren in Nederland is sterk afwijkend ten opzichte van de andere landen. In de meeste landen neemt in de loop van het schooltraject van middelbaar naar hoger onderwijs het aandeel Turkse tweede generatie jongeren af. In Zweden bijvoorbeeld zit de helft van de Turkse tweede generatie jongeren op een academische vooropleiding, maar haalt slechts de helft van hen de eindstreep in het hoger onderwijs. Nederland heeft relatief een kleine groep Turkse tweede generatie jongeren (een kwart) die op een academische vooropleiding (Havo of Vwo) zit maar de instroom in het hoger onderwijs is met een derde van de jongeren juist hoger.

Lage instroom op havo en vwo

De relatief lage instroom in Nederland in academische vooropleidingen in vergelijking tot andere landen kan worden verklaard door een combinatie van een latere start in het onderwijs en een relatief vroege selectie voor het secundair onderwijs. De OECD wees hier al eerder op. In Nederland zit er gemiddeld acht jaar tussen de start en de selectie. In Frankrijk en Zweden is dit gemiddeld twaalf jaar. In Nederland beginnen Turkse tweede generatie jongeren een jaar later met het leren van de taal in een educatieve omgeving dan in Frankrijk, België en Zweden en hebben zij voor de selectie drie jaar korter om een aanvankelijke leerachterstand in te halen. Dit vertaalt zich zichtbaar in een lagere instroom in academische vooropleidingen

Een land van stapelaars

De vroege selectie in Nederland wordt enigszins gerepareerd door de lange route via het Mbo naar het Hbo en door de indirecte route via Mavo naar Havo en Hbo. De helft van de Turkse tweede generatie jongeren in Nederland die instroomt in het hoger onderwijs volgt deze lange of indirecte route. Nederland is met zijn systeem van stapelen uniek in Europa. Nergens in Europa wordt er zoveel gestapeld als in Nederland. Het overgrote deel van de stapelaars is afkomstig van het Vmbo-theoretisch of de oude Mavo. Vmbo-kader of basis leerlingen bereiken nauwelijks het Hbo. De mogelijkheid van stapelen vergroot de kans op toegang tot het hoger onderwijs aanzienlijk. Er kleven echter ook nadelen aan. Jongeren zijn maximaal drie jaar langer onderweg naar het hoger onderwijs. Naast het feit dat de lange route een lange adem van de student vergt, zijn er voor de samenleving ook hogere kosten verbonden aan de lange route.

De internationale vergelijking laat zien dat in sommige landen waar de lange route op papier wel bestaat (zoals in Duitsland, Zwitserland en Oostenrijk) er in de praktijk nauwelijks gebruik van wordt gemaakt. Nederland komt er in vergelijking met deze landen dan ook veel voordeliger uit als we kijken naar de bereikte eindopleiding.

De Vlaamse casus lijkt bijna het omgekeerde model te volgen in vergelijking tot Nederland. In plaats van stapelen lijkt afstromen de trend onder tweede generatie Turkse jongeren. Veel jongeren beginnen weliswaar in een academische vooropleiding, maar komen uiteindelijk veel vaker in beroepsopleidingen terecht. België lijkt daarmee een model dat geen navolging verdient. De voorbeelden uit andere landen (zoals Zweden, Frankrijk en België) laten zien hoe de beroepskolom ook zonder (veel) vertraging toegang kan geven tot het hoger onderwijs.

Conclusies en aanbevelingen

Uit het grote aantal tweede generatie jongeren in Nederland op de lange of indirecte route en daartegenover de praktijk van late selectie en hogere directe doorstroming naar hoger onderwijs in andere landen, kunnen we concluderen dat de selectie op twaalfjarige leeftijd in Nederland te vroeg komt. Het is duidelijk dat we nu niet goed in staat zijn de potentie onder een deel van de twaalfjarige Turkse tweede generatie jongeren goed vast te stellen. Er bestaat met name bij een groot deel van de Vmbo-t geteste jongeren nog ontwikkelingspotentieel dat op twaalfjarige leeftijd niet zichtbaar wordt in de CITO score. Dit is ook niet verwonderlijk, aangezien zij de basisschool in komen met een achterstand, die zij maar langzaam inhalen.

Schakelklassen

De al op kleine schaal voorkomende praktijk van de kopklassen of schakelklassen zou het, in het bijzonder voor de Vmbo-t geteste jongeren met veel ontwikkelingspotentieel, mogelijk maken met een jaar extra onderwijs hun CITO toetsresultaten tot Havo niveau te verbeteren. De uitkomsten uit ons onderzoek onderstrepen het belang van dergelijke voorzieningen voor deze groep. Een andere mogelijkheid is om de ontwikkeling van de jongeren, die immers een inhaalslag aan het maken zijn, mee te wegen in het basisschooladvies. De bestaande tussentijdse metingen op de basisschool maken dit mogelijk. De veelgehoorde kritiek dat de CITO toets slechts een momentopname is, kan hiermee ook worden gepareerd. Vmbo-t getoetste jongeren met veel ontwikkelingspotentieel moeten bij voorkeur geplaatst worden in een gemengde brugklas Vmbo-t/ Havo, waar zij zich alsnog waar kunnen maken.

Belangrijk is ook om in het middelbaar onderwijs extra doorgangen te maken waardoor Vmbo-t jongeren alsnog door kunnen stromen naar de Havo. De tussentijdse opstroom van Vmbo-t naar Havo is momenteel nihil. Door het opzetten van meer zogenaamde Havo-kansklassen, kan de doorstroom verder worden verhoogd (zie ook aanbevelingen Onderwijsraad 2007).

Indirecte route

Voor de Vmbo-t gediplomeerde jongeren zijn er nu twee hoofd routes richting Hbo: via het Mbo (de lange route) en via de Havo (de indirecte route). Nu neemt driekwart van de Vmbo-t gediplomeerde Turkse tweede generatie jongeren de lange route. Dat is erg veel, gezien de nadelen van de lange route. Er pleit veel voor om de indirecte route verder te versterken. Ons onderzoek laat zien dat jongeren op de indirecte route anderhalf keer zo vaak het Hbo instromen in vergelijking tot jongeren op de lange route. Bovendien krijgen de jongeren op de indirecte route nog twee jaar studiehuis wat hen beter voorbereid op de gevraagde academische vaardigheden in het Hbo. Ten slotte is lange route ook veel kostbaarder voor de overheid.

Een andere mogelijkheid om de lange route in te korten is verkorte Mbo trajecten aan te bieden aan Mavo of Vmbo-t leerlingen die in het Mbo instromen met de ambitie door te stromen naar Hbo. De vraag is gerechtvaardigd waarom jongeren die na het Vmbo-t naar de Havo gaan twee jaar nodig hebben voor hun overstap naar Hbo en jongeren die naar het Mbo gaan vier jaar. Is het werkelijk nodig om jongeren met dezelfde uitgangssituatie (een vier jarige Vmbo-theoretisch opleiding) zo veel langer te scholen? Een klein aantal Turkse tweede generatie jongeren in ons onderzoek heeft met succes kortere Mbo trajecten doorlopen waarna zij instroomden in het Hbo. De wenselijkheid van verkorte Mbo trajecten zou verder moeten worden onderzocht.

Evenwicht

Met de hierboven voorgestelde aanpassingen wordt het stapelen via de beroepskolom gecombineerd met doorlaatbaarheid in het middelbaar onderwijs waardoor toegang mogelijk wordt tot de academische route. Door de invoering van het studiehuis en de feitelijke afschaffing van de brede brugklas is de nadruk te sterk komen liggen op stapelen en is de doorlaatbaarheid onder druk komen staan. Door de doorlaatbaarheid tussen de verschillende opleidingsniveaus weer te vergroten kan het evenwicht worden terug gevonden en worden de talenten van kwetsbare groepen beter ontwikkeld in ons onderwijssysteem. (zie ook de aanbevelingen van Onderwijsraad 2005 en Werfhorst en Mijs 2007).


De lange route in internationaal vergelijkend perspectief. Tweede generatie Turkse jongeren in het onderwijs in Nederland, België, Duitsland, Frankrijk, Oostenrijk, Zwitserland en Zweden. Maurice Crul, Adel Pasztor, Frans Lelie, Jonathan Mijs en Philipp Schnell. Instituut voor Migratie en Etnische Studies (IMES). Universiteit van Amsterdam