Minder stoerheid, meer daadkracht
Ron Bormans (HAN) lacht als ScienceGuide hem vraagt hoehet voelt om zo omarmd te worden door het kabinet. Bormans was deenige actieve HO-bestuurder en HBO-representant in deze commissie.Zo’n omarming? “Dat voelt zakelijk aan.” Dan valt hij stil. Evennadenken. “Ik bedoel eigenlijk: dat voelt zakelijk best goed. Maargevoelsmatig nog niet, los van de vraag of ik zelf door een kabinetals het huidige zo nodig omarmd zou willen worden, maar goed…” Eenbrede grijns verschijnt op zijn gezicht.
Op een reeks punten vindt Bormans de
Maar de reactie op Veerman staat niet op zichzelf en bevat ooklijnen waar Bormans zwaar aan tilt, om te beginnen debezuinigingen die overblijven uit de ‘langstudeerboete’. Bormansheeft zich daar nog niet mee verzoend. “Als wij ons gedwongen zienom te buigen en eventueel mensen te ontslaan en vervolgensdaartegen in verzet komen, dan is het niet fraai als de premier datwegzet als ‘gedoe’. Kom nou. Mark Rutte is bewindsman geweest voorhoger onderwijs en weet hoeveel tienduizenden mensen bij ons dag ennacht in de weer zijn met het opleiden van talent, met hunonderzoek en voor prachtige, en soms ingewikkelde organisaties.Diepe zorg over hen mag hij geen gedoe noemen, die opmerking heeftme wel geraakt. Het past ook niet bij de Rutte zoals wij diedestijds leerden kennen: slim en betrokken.”
Kysia en Poetin
Dat het hoger onderwijs en de bewindslieden in de clinchliggen, ergert het ‘Veerman-lid’ Bormans vooral omdat hij het zoweinig productief vindt. Niet in de minste mate voor debewindslieden zelf in hun ambitie om nu een grote, positieveverandering in gang te zetten in het kennisbeleid. “Heel veel groteveranderingen en vernieuwingen in het hoger onderwijs van deafgelopen 30 jaar zijn dankzij consensus tot stand gekomen, somszelfs met forse budgettaire ingrepen. De sector heeft keer op keerlaten zien zulke ingrijpende vernieuwingen met de overheid samen inhoog tempo en met succes te kunnen waarmaken.
Kijk naar de HOAK-nota van Deetman en In’t Veld en hoe diedoorgevoerd is. Wat Jo Ritzen daarover bij zijn
De vorming van het HBO uit honderden schooltjes tot eenkrachtige, emancipatoire HO-sector is ook een bewijs dat dit kan,als vervolg op de visie van de HOAK-nota. “Heel die STC- enSKG-operaties werden destijds waargemaakt doordat het parlement,O&W en het HO elkaar vertrouwden en de consensus over watnoodzakelijk was het beleid kracht gaf. Dat we het HBO in zo kortetijd konden transformeren tot de moderne en succesvolleonderwijssector die het nu is, kon alleen maar doordat er een breeden gedragen besef was dat we die weg moesten gaan.”
Dat ambitieuze inhoudelijke vernieuwingen zelfs met financiëlebeperkingen tegelijk verwezenlijkt kunnen worden, bewees nietalleen Deetman met de onderwijssector. Bormans was zelfO&W-ambtenaar die onder Ritzen zo’n huzarenstukje nog eensmoest doen. “In 1992 bij de ‘Tussenbalans’ bezuinigingen van Kok ennog veel erger in 1994 bij het aantreden van Paars-1. Het ging toenom anderhalf miljard op het HO alleen. Dat ging niet vanzelfnee.”
Als hij nu Kysia Hekster op tv vanuit Moskou of Dagestan denieuwste capriolen van Poetin ziet duiden, moet Bormans wel eensglimlachen, bekent hij. “Zij was in ’94 niet van het scherm tepoetsen als LSVb-voorzitter tegen die vreselijke bezuinigingen!”Via enkele, soms erg creatieve wendingen in het debat werd hetmogelijk “een productieve consensus te bereiken tussen kabinet enveld. Het studeerbaarheidsfonds zette de onderwijsverbetering en derol van de studenten zelf daarbij blijvend op de kaart. Het HOheeft later daarop de BaMa-structuur bijna moeiteloos doorgevoerd,vooroplopend in Europa.”
Slappe hap van ‘Heren van het Kartel’?
Het kan dus best, mits. Bormans noemt het advies van Veermanc.s. nog steeds zo’n kans op een reële, gewenste verandering. “Dieproductieve consensus was er op weg naar de verkiezingen en deformatie in 2010 ook. Het pluspunt was dat er niet een halfhartigcompromis lag, maar een consistent betoog en beleidspakket. Dat hadVeerman voor het eerst in vele jaren opgesteld, na die voorzet vanPlasterk over ‘het Californische model’. Daar staan we nu, en dieconsensus maakt het mogelijk dat de winst voor het grijpenligt.”
Waarom die winst dan niet nu snel verzilveren? Hetrapport-Veerman is bijna een jaar oud. Het kabinet zit ook al bijnaeen half jaar. “Politiek kreeg men het op een presenteerblaadje aangeboden, maar men pakt het niet. De budgettaire drukspeelt een rol, dat zie ik wel. Maar er is meer. Men wil als’politiek’ -niet alleen bij de coalitie- ook het gevoelgeven: ‘wij pakken aan, wij regelen de dingen’. De overheden hebbende behoefte blijkbaar zich meer te manifesteren tegenover deburgers. Ze willen hen laten zien dat ze wel degelijk kunnen’sturen’, daadkracht etaleren en van boven richting aangeven.”
“In de brief van OCW over Veerman zit een mooie zin in datverband. De staatssecretaris stelt dat het wenselijk is dat erhoogwaardige, verkorte trajecten in het HBO komen voor VWO’ers -terecht lijkt mij- en stelt dan: ‘Het kabinet zal er voor zorgendat deze trajecten tot stand komen’….. De indruk dat beleid makenen iets realiseren inhoudt dat je per order of met een druk opbestuurlijke knop maakbaarheid tevoorschijn brengt.”
In het hoger onderwijs werkt dit niet, elders ook slechtszelden, vermoedt Bormans. “Het samen vinden van een aanpak diewerkt, die iets oplevert waar iedereen mee verder kan, dat is zeerproductief. Consensus is geen ‘slappe hap’. Als iedereen weet enmeedraagt wat nodig is en nieuwe perspectieven biedt, is dat nietbuigen voor ‘de heren van het kartel’, in de bekende woorden vanMark Rutte. Dat is jezelf als kabinet een verstandig draagvlakverschaffen voor noodzakelijke veranderingen.”
Optisch stoer
Bormans ziet wel een nadrukkelijk verschil met het HO-beleid vanvoorheen: “Overigens denk ik niet dat het kunstje van begin jaren’90 over gedaan kan worden: in consensus grote budgettaireproblemen oplossen. Daarvoor is de evidentie dat er geld bij moetnu veel te groot. En wordt dat geluid niet alleen door de sectorgeuit, maar door werkgevers, werknemers en – voor de zomer – breedin het parlement. Een gemiste kans dat we dat niet hebben weten teverzilveren!”
“Let wel: andere landen laten zien dat het wel kan. Duitsland -niet onbelangrijk voor ons – investeert. Daar waar wij in het HOhet equivalent van twee hogescholen moeten bezuinigen, worden bijons vlak over de grens er in Duitsland twee gebouwd! Bij ons is hetverhaal: eerst gaan we geld weghalen bij WO en HBO en dat zou daneven later weer terugvloeien naar universiteit en hogeschool.Waarom? Dat levert alleen veel transactiekosten op,bureaucratische lasten en een hoop bestuurlijke drukte. Nogafgezien van het feit dat een stevige rekening bij studentenneergelegd wordt.”
De redengeving voor de gekozen aanpak vindt Bormans tegen dezeachtergrond niet erg overtuigend. Als spreker op het Malieveld op21 januari had hij al gepoogd voor een misverstand in dezeargumentatie aandacht te vragen, onderstreept hij nu nog eens. “Hetmeest gehoorde argument is ook het meest trieste, vind ik. Wat zegtde bewindsman? ‘We moeten €18 miljard vinden en daar moet iedereenaan meedoen, dus ook u.’ Dat is optisch stoer, dat klinkt alsdaadkracht, maar is het dat vervolgens ook? In feite is hetegalitair, in feite zegt het dat we niet echt durven kiezen maaralles over iedereen uitsmeren. Dat heeft iets van een klamme deken,van een consensus die met recht klef te noemen is…. Men hanteertwel stoere begrippen, men omarmt wel ‘differentiëren, focus, keuzesen profilering’, maar de facto doet OCW dat niet. Het geluid istegenstrijdig met de daden. Minder stoerheid biedt meer daadkracht,zou ik zeggen.”
Niet bezig met een spel
“De kabinetsreactie op Veerman is open geformuleerd en wacht oponderdelen op verdere uitwerking,” zegt Bormans als hij de actuelesituatie in grote lijnen nog eens samenvat. “Het is nog steeds demoeite waard om te proberen om tot een krachtige consensus te komendie het Nederlandse hoger onderwijs verder brengt. Met dezestaatssecretaris zijn zeker afspraken te maken. Wij staan klaar omhet gesprek te voeren.”
Bovendien is er werk aan de winkel. “De ervaring van deafgelopen decennia leert trouwens dat budgettaire uitgangspuntenaltijd onderhandelbaar zijn, ook bij de collega van Financiën.Zeker als daar iets voor in de plaats komt. En we hebben iets tebieden. Tot voor kort gebruikten we in koor grote woorden: wemoeten investeren om tot de Top 5 te gaan behoren. Daar moeten wedan niet te lang mee wachten. Want de mondiale dynamiek om ons heengaat niet even op de pauzestand nu wij elkaar weer moeten zien tevinden.”
Bormans roept niet op tot een soort ‘staking’ van beleid in detussentijd. En wil zeker niet komen tot het laten gijzelenvan de Veermanagenda door de budgettaire problematiek. “We zijnniet bezig met een spel, maar met het invulling geven aan onzemaatschappelijke verantwoordelijkheid. Dit ontslaat het HO dus nietvan de plicht om zelf onverminderd werk te maken van ‘Veerman’.”Men heeft het advies tenslotte met een gezamenlijk manifestonverkort omarmd.
Bormans wil dan ook up tempo door. “We moeten als hogescholen enuniversiteiten op een urgente manier de noodzakelijke keuzesuitwerken. Die maatschappelijke opdracht en verantwoordelijkheidhebben we zelf geformuleerd en moeten we dus ook nemen. Laat deoverheid daar dan naast zetten wat zij in haar verantwoordelijkheidzal doen.”
