Venus, wow en aha
Op die vroege ochtend van 6 juni zal een klein zwartstipje langzaam voor de zon langs bewegen, onzezusterplaneet Venus. Een verschijnsel dat je niet mag missen, vindthoogleraar sterrenkunde Peter Barthel op de opiniepagina van deRUG-
Boven de poolcirkel hetbest
Een Venusovergang is een zeldzaam verschijnsel. Sinds deeerste waarneming in 1639 is het maar vijf keer te zien geweest.Pas in 2117 zal de planeet Venus weer precies langs de zon komen.Het is voor ons dus de laatste kans om dit verschijnsel te kunnenzien. “De Venusovergang begint iets na middernacht, maar danis hier de zon nog niet op. Helaas kunnen wij daarom alleen hetlaatste uur van de overgang zien. Voor wat betreft Europa moet jeboven de poolcirkel zijn om de volledige Venusovergang tezien.”
Ook zonder eclipsbril is het mogelijk om de Venusoverganggoed te bekijken. Barthel: “Je kunt een projectie maken, door eengaatje te prikken in karton. Houd die in de zon en laat delichtbundel die door het gaatje schijnt, terecht komen op een witvel papier. Als je goed kijkt, zie je in de projectie van de zondie dan op je papier terecht komt, ook een heel klein vlekje:Venus.”
Nutteloos en toch het grote geheel
Maar wat heb je eraan om de Venusovergang te bekijken?Feitelijk helemaal niets, zegt Barthel. “Veel mensen zullen niks inde gaten hebben, maar het is leuk om een keer gezien te hebben. Hetzijn toch dit soort verschijnselen waardoor de mens ooit een ideeheeft gekregen van de schaal van het zonnestelsel. Je kunt zeggendat het nutteloze kennis is, maar als je het snapt, snap je ook hetgrote geheel.”
“Natuurlijk kun je een perfect leven leiden zonder er ietsvan te begrijpen. Maar als je snapt wat er om je heen gebeurt enwaarom dat gebeurt, dan geeft dat een kick. Het is mooi als jebegrijpt hoe de seizoenen en maanfasen ontstaan. Waarom gras in dewinter niet groeit en in de zomer wel. Of dat melk uit een koe komten niet uit een pak. Het zijn simpele voorbeelden, maar mijnervaring is dat mensen het leuk vinden om dat wel teweten.”
Plicht tot wow en aha
Barthel vertelt regelmatig over zijn onderzoek aangeïnteresseerden. Aan de Scholierenacademie, bijvoorbeeld. Of bijbezoekjes met het mobiele planetarium waarmee zijnKapteyn-instituut langs scholen reist.
“Bij dat soort gelegenheden maak ik altijd gebruik van hetwow-effect en het aha-effect. Eerst laat je iets zien dat hetwow-effect oproept. Iets waarbij ze echt even van hun stoelopstaan, omdat het zo mooi, interessant of bijzonder is. Daarmeteen achteraan komt het aha-effect, wanneer je uitlegt wat zeprecies zien zodat ze het ook nog snappen.”
Volgens Barthel is het van wezenlijk belang datwetenschappers uitleg geven over hun onderzoek en dat zij aanbuitenstaanders duidelijk kunnen maken wat ze precies doen. “Ikvind het een plicht van wetenschappers dat zecommuniceren.”
“We worden als wetenschappers niet meer betaald door dekoning zelf of door de adel, maar door de maatschappij. Ik vind datwe in ruil voor het belastinggeld dat we ontvangen, moeten zorgendat die maatschappij wordt geïnformeerd. Bijvoorbeeld door tenminste twee keer per jaar een populair wetenschappelijke lezing tegeven. Ook omdat je daarmee draagvlak creëert. Alleen zo kunnen weNederlanders weer trots maken op hun wetenschappers.”
