Gezond geboren worden

Sinds de ontdekking van HIV in het begin van de jaren tachtig, dat tegelijkertijd het begin was van de grote epidemie, zijn er 30 miljoen mensen gestorven aan HIV/AIDS. Op dit moment zijn er wereldwijd 34 miljoen mensen besmet met HIV en komt er elke 12 seconden een nieuwe patiënt bij. Hoewel de wereldwijde beschikbaarheid van HIV-remmers het welzijn en de levensverwachting van patiënten enorm heeft verbeterd, blijft het een van de grootste problemen van de wereldwijde gezondheid.

Vooral in Afrika is de situatie ernstig, 68 procent van de mensen met HIV leeft ten zuiden van de Sahara. Waar in de rest van de wereld vooral drugsgebruikers en homoseksuele mannen het meeste risico lopen, zijn in zuidelijk Afrika de meeste slachtoffers vrouwen. Daardoor worden er ook veel kinderen met HIV geboren, alleen in 2011 al meer dan 330.000. In 9 van de 10 gevallen wordt het virus overgedragen door de moeder. Met haar promotieonderzoek aan het UMC Radboud wil Quirine Fillekes bijdragen aan een betere behandeling van deze kwetsbare groep.

Toenemende resistentie

De meest gebruikelijke behandeling, antiretrovirale combinatietherapie, is een combinatie van drie HIV-remmers. Deze remmers zijn nog niet wereldwijd beschikbaar, al wordt daar onder andere door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) hard aan gewerkt. Op advies van de WHO worden in ontwikkelingslanden een beperkt aantal en goedkope HIV-remmers voorgeschreven en zo min mogelijk laboratorium tests gebruikt. Met deze benadering is inmiddels grote vooruitgang geboekt.

In 2011 kreeg het recordaantal van 8 miljoen volwassenen en kinderen voor het eerst toegang tot deze levensreddende medicijnen, maar nog steeds heeft de helft van alle mensen met HIV geen toegang tot een behandeling. Bij kinderen ligt dit percentage nog veel lager, slechts 28 procent wordt behandeld.

In de westerse wereld is de overdracht van HIV van moeder op kind is door goede medicijnen tot vrijwel nul gereduceerd. In Afrika is de situatie geheel anders. De Wereldgezondheidsorganisatie adviseert een simpele, goedkope, maar zeer effectieve methode: één dosis van het middel nevirapine, dat net voor de bevalling moet worden gegeven aan de moeder en na de bevalling aan het kind. Dit zorgt voor bijna een halvering aan HIV-besmettingen in baby’s.

Helaas treedt steeds meer resistentie op, waardoor het middel bij een volgende bevalling of bij chronisch gebruik niet meer werkt. Daarom zal deze simpele methode langzaam verdwijnen, hoewel deze nog door veel zwangere vrouwen wordt gebruikt, vooral in rurale gebieden waar nog antiretrovirale combinatietherapie nog niet voorhanden is.

Simpele en betaalbare preventie

Fillekes onderzocht de effecten van de verschillende HIV-remmers op het lichaam van deze kwetsbare groepen. Simpele, beschikbare en betaalbare methoden voor de preventie van de moeder-op-kind-overdracht van HIV ten zuiden van de Sahara werden bestudeerd. “Daarbij hebben we onderzoek gedaan bij zwangere vrouwen naar de toevoeging van een extra geneesmiddel, waardoor mogelijk minder resistentie ontstaat tegen nevirapine.”

Daarnaast richtte Fillekes zich ook op het verbeteren van HIV-behandelingen voor kinderen in ontwikkelingslanden. “Hiervoor hebben we nieuwe, geschikte HIV-geneesmiddelen geëvalueerd en hebben we gekeken of de doseringsrichtlijnen van de WHO goed zijn voor het gebruik van deze HIV-remmers voor kinderen in ontwikkelingslanden.”

Naast strikt medische aanbevelingen ziet Fillekes, dat er nog grote stappen gemaakt kunnen worden op het gebied van medische trials voor kinderen. Ook zouden er meer op kinderen toegesneden medicijnencocktails toegankelijk moeten worden gemaakt.

Een geïntensiveerde Noord-Zuid samenwerking speelt een belangrijke rol in het delen van kennis uit medische studies. “De volgende stap voor ontwikkelde onderzoeksgebieden in de Sub-Sahara is om partners te zoeken in minder ontwikkelde gebieden om trainingen te faciliteren en de onderzoekscapaciteit verder uit te bouwen.”

De grote filantroop

Ook Bill Gates en de Europese Unie kunnen mogelijk een hoop levens redden met het onderzoek dat door Fillekes is gedaan. De EU heeft in samenwerking met de Bill and Melinda Gates Foundation het budget voor onderzoek naar armoede gerelateerde infectieziekten met 2.6 miljard euro verhoogd. Naast het ontwikkelen van nieuwe, effectieve en betaalbare medicijnen wordt vooral gekeken hoe de medicijnen zo snel mogelijk beschikbaar kunnen worden gemaakt voor hen die het het hardst nodig hebben.

De grootste filantroop is al eens in Nijmegen lang sgeweest om baanbrekend en levensreddend onderzoek te steunen. Professor Sauerweins van de afdeling Medische Microbiologie van de Radboud Universiteit vond een effectieve manier om mensen tegen malaria te beschermen. Hun resultaten waren aanleiding voor de Bill and Melinda Gates Foundation om hen 3,4 miljoen dollar toe te kennen voor verder klinisch onderzoek.

U kunt hier de dissertatie van Quirine Fillekes ‘Joining Forces in the Fight against HIV/AIDS in Africa’ bestellen