Feodaal of wat verdwaalde melktandjes?

Twee dagen vergaderde de Kamer over de Wet Versterking Bestuurskracht. Hoe kunnen in de toekomst incidenten worden voorkomen als met Amarantis, ROC Leiden en Inholland. Wat is de rol van de medezeggenschap en moet die ook meer betrokken worden bij de benoeming van bestuurders. De conclusie van het debat is dat de medezeggenschap er substantieel geen meer  instemmingsrechten bij krijgt.

Scherp ideologische protest

In de eerste termijn twee weken geleden had de minister een waslijst aan vragen gekregen naar aanleiding van deze wet. Zij werd nu in gelegenheid gesteld om daar een antwoord op te geven. Allereerst wilde de minister de discussie over meer democratie in een historisch kader plaatsen.  

“Ik hoef alleen maar te verwijzen naar de jaren zestig en de gebeurtenissen op onder andere de Katholieke Hogeschool Tilburg, de Universiteit Nijmegen en het Maagdenhuis en het scherpe ideologische protest dat daarvan uitging tegen de afstand tussen bestuur en student. In de jaren negentig ging de slinger de andere kant op omdat men constateerde dat dit model weinig slagvaardig was.”

Daarbij wees de minister er op dat vriend en vijand het hier wel over eens was dat de democratisering in de jaren negentig toen was doorgeschoten. “Ook LSVb het ISO schreven in 1996 bijvoorbeeld: ‘Het ontbreken van een duidelijk aanspreekpunt en een eenduidige verantwoordelijkheidstoedeling maken het voor studenten moeilijker hun instellingen aan te spreken op de kwaliteit van het onderwijs.’ In de jaren negentig ging de slinger de andere kant op omdat men constateerde dat dit model weinig slagvaardig was. Ik zeg er nadrukkelijk bij dat die constatering niet alleen door toenmalige ministers en bestuurders werd gedaan.”

Belang van rolvastheid

Tijdens het debat werd duidelijk dat de PvdA en D66 meer invloed en instemming willen van de medezeggenschap bij benoeming van bestuurders. De minister was niet enthousiast en benadrukte het belang van rolvastheid.

“Als de medezeggenschap op de stoel van de toezichthouder gaat zitten, wordt zij niet alleen verantwoordelijk voor het benoemen, maar ook voor het ontslaan van die bestuurder. Als de medezeggenschap daar niet verantwoordelijk voor zou zijn, vind ik het helemaal niet evenwichtig. Het zou heel raar zijn om wel verantwoordelijk te zijn voor de benoeming, maar daaruit niet het gevolg te kunnen trekken als er een incident is en niet over het ontslaan van bestuurders te gaan. “

Paul van Meenen (D66) vond dit een te slappe opstelling van de minister. “De minister manoeuvreert tussen, aan de ene kant, ‘tanden voor de medezeggenschap’ en, aan de andere kant, rolvastheid. Zodra die tanden meer worden dan een paar verdwaalde melktandjes, komt ineens die rolvastheid weer in beeld en moeten wij met zijn allen weer terug.”

Reclameboodschap voor bestuurders

De vraag tijdens het debat was of anno 2016 die ondemocratisering van de jaren negentig niet teveel was doorgeslagen. Rik Grashof (GroenLinks) was er in ieder geval duidelijk over. “De minister kan het toch niet met mij oneens zijn dat de hele strekking van dit debat en de houding van de minister op deze onderwerpen, één grote reclameboodschap zijn voor die bestuurders die gewoon coûte que coûte de poot stijf willen houden en zeggen: wij gaan erover, het is onze verantwoordelijkheid, je moet je er niet mee bemoeien?”

Dat verwijt ging de minister veel te ver. “Ik werp die conclusie verre van mij. Ik vind haar geen recht doen aan de wet zelf en ook niet aan mijn oordeel over alle ingediende amendementen. Ik zeg het nogmaals: ik zie dat er verschillende wensen leven in de Kamer. Een aantal fracties wil de medezeggenschap graag versterken. Ik heb bij verschillende cruciale amendementen aangegeven dat ik daar helemaal geen bezwaar tegen heb, maar wil ook recht doen aan de wens van een ander deel van de Kamer om niet alles met wetgeving te regelen.”

Tsunami van gestold wantrouwen

Deze constatering van de minister was juist, want de VVD en met de VVD, de PVV en het CDA waren niet zo enthousiast over meer democratie in het hoger onderwijs. Pieter Duisenberg benadrukte dat nog maar eens en wilde een einde aan de “zeggenschapsmanie” van de linkse partijen en D66. “De VVD wil de tsunami aan jarenzestigamendementen van gestold wantrouwen afwenden, om er zo voor te zorgen dat de linkse middelmaat de ambitie in het ho niet dooddrukt. Er worden heel veel dingen in het wetsvoorstel, zoals het er nu gaat uitzien, goed geregeld: een kostenvergoeding voor de medezeggenschap; een rol bij de benoemingsprofielen.”

Ook Harm Beertema (PVV) was duidelijk over de vele verantwoordelijkheden die de medezeggenschap nu al heeft. “Het hoogtepunt van vandaag was de opsomming door de minister van al die instemmingsrechten. Het zijn er zo ongelofelijk veel, maar het is de socialisten en de heer Van Meenen nooit genoeg. Ook wij zeggen dat de medezeggenschap al zo veel inspraak en zo veel garanties op een transparant, open en betrokken bestuur biedt.”

Intimidatie en feodale houding

Overigens kreeg dit debat ook nog een staartje, want tijdens het debat haalde Jasper van Dijk hard uit naar het bestuur van de Universiteit Leiden. “De minister beroept zich steeds op de cultuur van de instellingen. Die moet goed zijn, maar wat nu als de cultuur van een bestuur niet deugt en getuigt van machtspolitiek, intimidatie of een feodale houding? De Universiteit Leiden is een perfect voorbeeld. Die zegt gewoon: het instemmingsrecht van de faculteit? Dat gaan wij dus niet doen.”

De rector van Leiden, Carel Stolker voelde zich genoodzaakt om op Twitter hier toch een opmerking over te maken en nodigde Van Dijk uit voor een gesprek.