D66 vindt dat universiteiten kunnen leren van de corona-aanpak van het hbo

Onlangs ging Jan Paternotte online in gesprek met studenten van de Studentenpartij ‘De Vrije Student’ met afdelingen in Groningen, Utrecht en Amsterdam. Veelal ging het over de Coronamaatregelen. Paternotte vindt dat nieuwe wetenschappelijke inzichten over de verspreiding van het virus zich slecht vertalen in nieuw beleid.  Deze inzichten over de verspreiding van het virus zouden universiteiten en hogescholen kunnen helpen in het verzorgen van meer onderwijs. Misschien hoef je met mondkapjes in de collegezaal geen anderhalve meter aan te houden, zo zegt Paternotte.

Daarnaast ging Paternotte met studenten in gesprek over toegankelijkheid en internationalisering. Zo zei het Kamerlid dat als medezeggenschapsraden gekaapt zijn door buitenlandse studenten er geen effectieve rem is op de verengelsing van het hoger onderwijs.

Proctoring is psychisch zwaar

Een onderwerp dat in deze periode erg speelt bij studenten is online-proctoring. Software die gebruikt wordt om studenten thuis via beeld en geluid te volgen wanneer ze online een tentamen maken. “Ik vind dat hogescholen en universiteiten een alternatief moeten bieden voor proctoring,” zei Paternotte. “Als studenten het prima vinden proctoring te gebruiken omdat je daardoor op afstand toch mee kan doen, dan is dat natuurlijk prima. Maar er zijn echt best veel studenten die er wel degelijk moeite mee hebben.

“Privacy is een van die redenen maar het kan ook psychisch zwaarder zijn om een tentamen te doen als je zo gevolgd wordt.” Het D66-Kamerlid wil dan ook binnenkort in een Kamerdebat over corona en het hoger onderwijs een oproep doen om na 15 juni de reguliere manier van tentaminering weer mogelijk te maken.

“De minister heeft gezegd dat instellingen een alternatief moeten bieden maar ze laat het wel bij de instellingen zelf, omdat hun bevoegdheid is. Wat ik wil doen in het debat binnenkort is alle instellingen prijzen die hebben gezegd: we doen het helemaal niet, zoals Avans Hogeschool. Maar ook wel de oproep doen dat er best veel studenten zijn die hebben geweigerd om een bepaald tentamen te doen. Bied hen de mogelijkheid, als op 15 juni die tentamenzalen weer opengaan dit tentamen in te halen.”

Dit is niet waar studenten voor ingetekend hebben

Maar de huidige keuze tussen studievertraging of proctoring vindt Paternotte eigenlijk geen keuze. “Dat je nu proctoring aanbiedt, dat snap ik ook weer wel. Je moest natuurlijk iets doen. Dat dat verplícht werd en erbij werd gezegd je hebt een vrije keuze: want je kan ook volgend jaar dat tentamen doen. Maar kiezen tussen proctoring of studievertraging is niet eerlijk. Dat is ook niet waar alle studenten voor ingetekend hebben.”

Het D66-Kamerlid deelde ook de observatie dat hogescholen in vergelijking met universiteiten veel soepeler omgaan met coronamaatregelen. “Eigenlijk hebben alle hogescholen en de meeste universiteiten gezegd: corona is zo’n uitzonderlijke omstandigheid, we passen het bsa dit jaar even niet toe. Dat vind ik heel verstandig.”

“Studenten op de TU Eindhoven zijn het bokje”

Universiteiten gaan vaak een stuk minder ver met de bsa-versoepeling, zo ziet Paternotte. “Aan de TU Eindhoven hebben ze gezegd we gaan terug van 45 naar 40 studiepunten. Er zijn echt wel genoeg studenten die door Corona even meer dan 5 punten niet kunnen halen. En die zijn dan wel het bokje. Om in deze tijd iemand van een opleiding af te gooien, omdat je net een paar punten te weinig hebt en ook nog een andere studie moet zoeken vind ik echt niet verantwoordelijk naar de student toe.”

Overigens wordt de soep niet zo heet gegeten als Paternotte hem hier opdient. De regeling aan de TU/e is dat de instelling dit jaar geen negatief bsa toekent, studenten kunnen alleen een uitgesteld bsa krijgen. In dat geval moeten zij aan het eind van het tweede jaar 45 studiepunten van het eerste jaar én 15 studiepunten uit het eerste of tweede jaar hebben gehaald. Anders worden ze alsnog van de opleiding gestuurd. Het is overigens de vraag of het juridisch houdbaar is om vakken uit het tweede jaar mee te laten tellen voor een bsa. Frank Futselaar stelde hier onlangs ook nog Kamervragen over.  Artikel 7.8b van de WHW behandelt het zogenaamde ‘studieadvies propedeutische fase’ die betrekking heeft op de eerste 60EC van de opleiding. In het servicedocument dat o.a. is getekend door de instellingen en OCW wordt bepaald dat instellingen de mogelijkheid hebben ‘nadere richtlijnen vast te stellen die voor studenten duidelijk maken wanneer zij voor uitstel van het bsa in aanmerking komen.’ De vraag is echter nog wat de juridische status is van het servicedocument.

Dit en ander gedrag van universiteiten gaat hij ook nog wel aan de kaak stellen bij de voorzitter van de VSNU, zo drukte hij de ‘Vrije Studenten’ op het hart. “Ik vind het wel opvallend dat alle hogescholen zeiden: ‘we stellen het bsa dit jaar buiten werking door corona.’ En je ziet ook dat  hogescholen veel minder gebruik maken van proctoring dan de universiteiten. Ik ga Pieter Duisenberg daar nog wel stevig op aanspreken.”

Een ander punt van zorg bij de ‘Vrije Studenten‘ zijn de aangepaste collegetijden en de beperkende maatregelen in de gebouwen. Paternotte is daar naar eigen zeggen ook kritisch op, bijvoorbeeld als het gaat om eerstejaars. “Ik maak mij ook wel zorgen om eerstejaars die de instelling moeten leren kennen in september.  Je kunt geen online onderwijs aanbieden als je überhaupt niet weet wie je medestudenten zijn. Eind augustus en september is het nog warm weer en heb je nog niet de kans op de tweede golf van besmettingen.”

Paternotte vindt dan ook dat er meer maatwerk nodig is en vindt dat er onvoldoende nieuwe inzichten van de wetenschap over besmettingsrisico doordringen in nieuw beleid. “Heel persoonlijk vind ik af en toe dat je ziet dat wetenschappelijke kennis wat traag wordt vertaald in hoe je slimme maatregelen kunt nemen.”

“Ik zag vandaag weer een bericht dat goede ventilatie kan helpen. Het zou goed zijn dat daar nu over nagedacht wordt. Maar ik zag anderhalve maand geleden ook al wetenschappelijke studies verschijnen dat goede ventilatie de kans op besmetting enorm kan beperken. Kijk dan in welke collegezalen de ramen openkunnen of waar ventilatiesystemen zijn, zodat de lucht weer uit de ruimte geblazen wordt. Geef daar dan ook meer ruimte.”

Misschien kun je met mondkapjes college volgen

Een student stelde tijdens de Zoom-sessie dat op de UvA is berekend dat met de huidige voorschriften van het RIVM maar 8% van het onderwijs fysiek kan plaatsvinden. Met slimme maatregelen moet er meer mogelijk zijn zegt Jan Paternotte. “Misschien kun je met mondkapjes op college volgen, zonder dat je anderhalve meter afstand hoeft te houden. Dat zou wel helpen, want een capaciteit van 8% betekent in feite dat je alleen voor een enkel practicum en misschien een paar eerstejaars college kunt geven.”

Een Utrechtse student vreest dat ook na corona de huidige maatregelen blijven bestaan. Zoals het inperken van het reizen in de spits. Paternotte belooft hier scherp op te zijn. “Je hebt nu inderdaad heel erg het risico dat er sommige dingen getest worden en dat wanneer er vaccinaties zijn er dan ook zaken blijvend zijn.”

Het Kamerlid had eerder die dag ook al verontrustende berichten hierover gekregen vanuit Maastricht. “Ik kreeg vanochtend een appje van Rianne Letschert, de rector van de Universiteit Maastricht, die is het hier helemaal niet mee eens. Die zegt tegen mij: ‘Kun je ook breder roosteren in regio’s waar geen openbaar vervoer issue is? In Maastricht komt eigenlijk iedereen op de fiets, het forenzenvervoer van stad tot stad is daar niet zo’n probleem. Zou het daar ook niet mogelijk moeten zijn om een uitzondering te maken?’ “Daar valt natuurlijk wel wat voor te zeggen”, zo zegt de onderwijswoordvoerder van D66.”

Een ander thema dat aan de orde kwam in de anderhalf uur durende Zoom-sessie ging over toegankelijkheid van het hoger onderwijs. De uitval onder specifieke groepen studenten zorgt voor kansenongelijkheid volgens D66. “Ik zie dat er veel emancipatie is in het hoger onderwijs, alle groepen in Nederland kunnen meedoen. Maar in het eerste jaar vallen er best veel mensen uit. En dat zijn overwegend vaak jongens en vaak studenten met een niet-westerse achtergrond. Ik denk dat dat toch wel de grootste uitdaging is, er dreigt ongelijkheid te ontstaan.”

We moeten geen Aziatisch model krijgen

“Het tweede dat ik constateer is dat er steeds meer gevraagd wordt van studenten,” Op zich is dat niet erg om dat te vragen, zei Paternotte. “Maar als dat in combinatie is met je moet meer uren werken om genoeg geld te kunnen verdienen en je moet een bsa halen, soms is dat zelfs 60 punten zoals bij de Erasmus Universiteit. Je ziet dat ook terug in de cijfers van studenten die psychische problemen krijgen en in de problemen komen. We moeten hier geen Aziatisch model krijgen waar iedereen zich kapotwerkt.”

Een bsa van 60 studiepunten zoals in Rotterdam bij de Erasmus Universiteit is daarom ook veel te hoog. “De Erasmus Universiteit zegt wel: ‘We merken dat eerstegeneratie studenten – en dat zijn in Rotterdam voor het grootste deel studenten met een niet-westerse achtergrond –  zwaar, zwaar over vertegenwoordigd zijn in de groep die het bsa niet haalt.’ Dan denk ik als je dat ziet dan moeten alle alarmbellen gaan rinkelen. Ik had zelf 50 studiepunten in mijn eerste jaar als student. Als ik in Rotterdam had gestudeerd dan was ik nu geen Kamerlid geweest.”

Na gesprekken met geneeskundeopleidingen is Paternotte er ook achter gekomen hoe bepaalde groepen worden uitgesloten middels selectie. Hij wil daarom loting weer mogelijk maken. “Ik heb hier met name met de UMC’s over gesproken die geven allemaal aan: sinds wij loting hebben opgegeven zijn er wel bijzondere dingen gebeurd.”

“Bij het UMC Utrecht vertelden ze mij dat er ouders met kinderen van 14 kwamen, met de vraag: kunnen die alvast eventjes stagelopen? Dat helpt straks bij de decentrale selectie? Zij vonden dat echt verschrikkelijk. Want dan ben je 14, drie jaar later ben je 17 en dan ga je een studiekeuze maken. Ga dan maar tegen je ouders zeggen: ‘ik wil toch geen geneeskunde studeren.’”

Keiharde kansenongelijkheid 

Sinds de decentrale selectie is ingevoerd is de kansenongelijkheid alleen maar toegenomen, zo ziet Paternotte. “Google op decentrale selectie en geneeskunde en de ene na het andere trainingsbureau biedt je trainingen aan. Sommige bieden zelfs de garantie dat je door de selectie komt. Dat kost allemaal veel geld, daardoor krijg je keiharde kansenongelijkheid. Genoeg studenten kunnen zich dat helemaal niet permitteren.”

Een ander thema dat tot slot aan de orde kwam was internationalisering. De studenten in de medezeggenschap vinden dat zij onvoldoende middelen tot hun beschikking hebben om iets te doen tegen verengelsing. Allereerst werd het D66-Kamerlid gevraagd hoe hij zelf tegen internationalisering aankijkt. “Ik ben best wel pro internationalisering, behalve als het een doel op zich wordt. Je hebt een aantal instellingen gehad die het als een verdienmodel zagen.”

“De meest extreme variant is natuurlijk Groningen waar ze een campus in China wilde starten en waar driekwart van de psychologiestudenten uit Duitsland kwam. Dat sloeg helemaal door. Maar dat wij hier in Nederland openstaan voor buitenlandse studenten vind ik heel erg goed.”

Maar Paternotte heeft ook zorgen, wat gebeurt er straks als de Brexit een feit is? “Nederland is mateloos populair om te studeren, straks na de Brexit heb je alleen nog maar Nederland en Ierland waar het grootste deel van de studies in het Engels wordt aangeboden. Dan wordt Nederland nog populairder. Daarom hebben we ook die nieuwe wet aangenomen om te kunnen selecteren voor Engelstalige studies. En niet voor de Nederlandstalige variant.”

Dringt het wel goed door bij D66?

Toch was er een bezorgde Utrechtse student die uit eigen ervaring vertelde dat zijn universiteit zo snel mogelijk wil verengelsen, maar dat hij daar in de raad niet zo veel tegen kan doen. “Ik zeg dit niet alleen tegen D66, maar ook tegen anderen. Dringt het wel genoeg door dat er mensen zijn in het hoger onderwijs zijn, die blind alles willen verengelsen. Een decaan bij ons zegt: ‘we gaan alles verengelsen, anders blijven we achter.’”

Paternotte denkt zelf dat het niet zo’n vaart zal lopen en dat universiteiten zelf ook wel tot het inzicht komen dat het zo niet langer gaat met de voortschrijdende internationalisering. “Wat hier gewoon een beetje geldt: de wal keert het schip. Na de Brexit wordt Nederland waarschijnlijk het populairste land voor Europese studenten om te gaan studeren, vanwege ons Engelstalig aanbod. Als we dat nog verder doorzetten, worden we overstroomd. Plus dat al die Europees studenten het recht hebben om het wettelijk collegegeld te betalen, daar zijn we dan ook veel te veel geld aan kwijt.”

De onderwijswoordvoerder van D66 stelt dat OCW nu al jaren te kampen heeft met tekorten door de internationalisering. “We hebben tot nu toe jaar op jaar gezien dat uit de ramingen in oktober bleek dat er meer studenten bijkwamen dan verwacht. Dan moest er weer geld gevonden worden om dat bij te plussen. Maar nu nog veel meer studenten erbij, leidt ertoe dat je dat niet merkt in kleinere werkgroepen. De verengelsing zal daarom geremd worden door de capaciteit van de instellingen zelf de komende jaren.”

Dan verdienen we er tenminste nog aan

Anna de Koning, lid van de studentenraad op de UvA ziet dat toch anders zei ze tegen Paternotte. “Wat wij zien op de universiteit is dat die toestroom van internationale studenten niet per se altijd verwelkomd wordt, maar er wordt wel vanuit gegaan dat er continu gegroeid moet worden, omdat dat nu eenmaal een hele grote inkomstenbron is. Ik vraag mij af of dat de instellingen zelf de internationale instroom wel gaan afremmen?”

Paternotte stelde daartegen over dat alleen de Universiteit van Tilburg nog verder wil groeien. “Ik ben op alle universiteiten langs geweest en daar heb ik ook altijd wel met een CvB-lid gesproken. En alleen in Tilburg zeggen ze nog: we hebben een groeistrategie. Er zijn er ook zoals de Radboud Universiteit die er trots op zijn dat ze heel bewust al jaren geen groeistrategie hebben.”

Tempo verengelsing zal flink omlaag gaan

“Het tweede is dat we iets in de financiering ook echt hebben veranderd. Grotere vaste voet minder geld per student, dus het loont ook gewoon minder om zoveel mogelijk studenten binnen te halen. En we hebben de wet Taal en Toegankelijkheid die ook wel beperkingen oplegt hoe makkelijk je een opleiding kunt verengelsen. Ik denk dat het tempo van de verengelsing flink omlaag gaat, maar we zullen dat nog wel moeten zien.”

Maar om die verengelsing echt een halt toe te roepen moet volgens D66 de medezeggenschap versterkt worden. “Het belangrijkste om dat te stroomlijnen is om de medezeggenschap te versterken, want als een overenthousiaste decaan of CvB’er graag op-en-neer vliegt naar China om daar een gezamenlijke Campus te openen en dat vervolgens vertaalt in een enorme verengelsing. Dat kun je remmen doordat studenten aan de noodrem kunnen trekken.”

Oververtegenwoordiging van internationale studenten

Maar op de Universiteit van Amsterdam is de samenstelling van de studentenraad eigenlijk geen goede afspiegeling van de studenten op de Amsterdamse universiteit, waardoor het tegenhouden van verengelsing gedoemd is te mislukken, zo zei een bezorgde student. “De ruime meerderheid bij ons in de raad zijn internationale studenten, terwijl het percentage internationale studenten op de UvA zo rond de 15% ligt. Wanneer wij vraagstukken rondom verengelsing op ons bordje krijgen en daarover moeten beslissen. Dan vraag ik me af of dat daar een stem uitkomt waar ook de Nederlandse studenten het mee eens zouden zijn.”

Paternotte erkende dat hier wel een probleem is. “Als je met 15% van de studentenpopulatie een meerderheid van de studentenraad bemachtigt dan is er ook wel een opkomstprobleem.”

Medezeggenschap gekaapt door internationale studenten

Een andere student in de medezeggenschapsraad van de UvA heeft hier ook wel een verklaring voor. “Heel veel studentenverenigingen en studieverenigingen zijn overwegend Nederlandstalig. Op de UvA is de trend dat de medezeggenschap Engels is, dus voor internationale studenten is het ook makkelijk toegankelijk. Dit zorgt er voor dat met discussies over verengelsing, wij het gevoel hebben dat we niet goed de studenten kunnen representeren, omdat wij in de raad in de minderheid zijn. Terwijl wij in werkelijkheid een grote meerderheid zijn.”

Paternotte erkende dat hier een probleem ligt waar hij niet een snelle oplossing voor heeft. “De medezeggenschap is natuurlijk wel een plek waar je al snel aan denkt om te zorgen dat er een check is op dit soort besluiten over verengelsing. Je hebt de wettelijke waarborg om de meerwaarde aan te tonen als je een opleiding Engelstalig wilt maken. Maar als alle medezeggenschapsraden al gekaapt zijn door internationale studenten, dan is dat inderdaad niet een effectieve rem.”