Geen kriebelbeestjes, geen leven

‘Zonder insecten is er geen leven. Als er geen insecten waren, zou alles bedolven zijn onder een dikke laag poep. Insecten ruimen het op, zoals ze ook lijken opruimen. Zonder insecten zou er niks te eten zijn. Elke appel, elke banaan die je eet is gegroeid na bestuiving door insecten. Insecten dienen ook zelf als voedsel voor veel dieren, denk aan zangvogels. En ze bestrijden andere insecten.’

‘Dat mensen alleen van insecten willen weten hoe ze te bestrijden zijn neem ik ze niet kwalijk. In dit geval gaat ‘onbekend maakt onbemind’ zeker op. Mensen weten niet wat ze missen! Van de ongeveer één miljoen soorten insecten die bekend zijn, zijn 5000 soorten vervelend of lastig omdat ze onze gewassen eten, of ons, of onze kleren. Dat is maar een half procent, en van de rest hebben we geen last of zelfs veel plezier.’

‘Voor ons onderzoek zijn veel toepassingen te vinden. In de landbouw, om insectenplagen te voorkomen. Dat kun je doen door gewassen te kweken die beter resistent zijn tegen insecten, maar ook door te kijken hoe je gewassen kunt krijgen die beter de vijanden van hun vijanden aan kunnen trekken. Verder zijn we bezig om malariamuggen te bestrijden met een schimmel.’

‘Er kan nog veel meer. Aan de hersenen van insecten kunnen heel basale processen worden onderzocht. Dat werk wordt nu voornamelijk gedaan bij ratten, maar met insecten kan het net zo goed. De hersenen van insecten hoef je niet eerst in plakken te snijden voordat je ze onder de microscoop legt. Bovendien kan ik vandaag een proef bedenken en er morgen mee beginnen. Als je met ratten wil werken moet je eerst een hele procedure doorlopen in verband met de dierproevenwet. En duizend sluipwespen zijn makkelijker te houden dan duizend ratten’

‘Ik kan nooit genoeg benadrukken dat fundamentele interesse aan de basis moet liggen van wetenschap. Dat is ook mijn kritiek op het Innovatieplatform, waar de aandacht voor fundamenteel en toegepast onderzoek niet evenwichtig is. Natuurlijk kunnen universiteiten en bedrijven samenwerken, ieder op zijn eigen stiel. Maar ik wil wel een wetenschappelijke uitdaging aangaan.’

‘Onze vakgroep organiseert al een tijdje lezingen voor een breed publiek, en met enquêtes peilen we of het beeld wat mensen hebben over insecten anders is geworden. En het blijkt inderdaad dat de waardering na de lezingen omhoog gaat. Ook een mooi voorbeeld is de film Microcosmos, waarin insecten de hoofdrol spelen. Er zit een scène in waarin een mug verpopt. Met muziek op de achtergrond is te zien hoe zo’n diertje heel langzaam te voorschijn komt. Het is nog steeds vervelend als ik door een mug uit mijn slaap wordt gehouden, maar de waardering is wel toegenomen.’

‘De lezingen zijn rond een bepaald thema, bijvoorbeeld forensische entomologie. Insecten zijn de eersten die een lijk vinden. Eerst vliegen, dan kevers en mijten. Aan de hand daarvan kan de recherche bepalen hoe lang iemand al dood is. Ik weet dat het NFI 4 à 5 keer per jaar de hulp inschakelt van entomologen. Nog een voorbeeld: insecten in het ziekenhuis, maden die dood vlees wegeten en zo wonden helpen genezen. De voet van premier Balkenende hebben ze nog operatief kunnen oplappen, maar als dat niet gelukt was zou madentherapie wellicht een optie zijn geweest.’

‘Kunstenaars vinden ook bijzonder veel inspiratie in insecten. Ik heb een database met 3500 werken waarin insecten een rol spelen, van de veertiende eeuw tot gisteren. Meestal hebben insecten daarin een symbolische functie. In acht schilderijen van Van Gogh komen vlinders voor. De Belgische kunstenaar Jan Fabre heeft tientallen schilderijen met kevers gemaakt. In het Koninklijk Paleis in Brussel heeft hij de kroonluchters en het plafond in de grote spiegelzaal helemaal beplakt met schilden van prachtkevers, wat een blauw- groene metallic glans geeft.’

‘Door onze ervaringen met de lezingen dacht ik bij de lancering van de Academische Jaarprijs meteen: dat is ons op het lijf geschreven. Er komt op die manier interesse uit een ander hoek en dat kan ik alleen maar toejuichen. Wetenschappers zeggen vaak dat ‘de media’ niet over hun onderzoek schrijven, maar dat mogen ze zichzelf ook best aantrekken. Zelf nadenken over hoe je wetenschap in de etalage zet. Als je met iets prikkelends komt nemen ze het wel over.’

‘Ik zou mezelf de prijs ook gegeven hebben, ja. Dat klinkt misschien arrogant, en ik moet er ook bij zeggen dat ik niet alle details van de plannen van de andere teams weet. Maar ons plan voldeed goed aan de criteria van de jury. Het moest gebaseerd zijn op goed wetenschappelijk onderzoek, in ons geval twee publicaties in Science en één in Nature, en het moest een zo breed mogelijk publiek aanspreken. Daar zat in elk geval wel de meeste concurrentie.’

‘In het begin was het nog zeker geen gelopen race, de teams hadden allemaal erg creatieve ideeën, dus we moesten alle zeilen bijzetten. Voor de jury blijft het wel appels met peren vergelijken, er zat ook een historisch onderzoek naar kluizenaressen tussen de inzendingen. Eenmaal in de finale had ik wel het gevoel dat we meer dan eenderde kans hadden om te winnen.’

‘Toen we besloten mee te gaan doen aan de wedstrijd hadden we het plan om een populair wetenschappelijk boek te schrijven. De jury vond dat plan niet uitdagend genoeg en daar was ik het wel mee eens. Ze stelde ons voor om een tentoonstelling te organiseren, bijvoorbeeld bij Naturalis. Nu liep precies op dat moment bij Naturalis al de tentoonstelling ‘Kriebelbeestjes’, dus dat idee vond ik weer niet uitdagend genoeg. Zo ontstond het plan om een festival van een week te organiseren. Ik ben nu heel veel bezig met de voorbereidingen voor het festival. Ik merk dat we erg creatief moeten zijn, op een heel andere manier moeten nadenken over onderzoek.’

‘Via heel verschillende kanalen willen we mensen naar Wageningen trekken in september. Adverteren, posters in abri’s, lesprogramma’s. Vroege Vogels gaat er aandacht aan besteden op de zondag voor het festival, en kinderen kunnen vragen stellen bij Klokhuis. Onze onderzoekers beantwoorden een deel van die vragen in het programma, en een ander deel wordt tijdens het festival hier in Wageningen beantwoord door de presentatoren van Klokhuis. Verder werken er winkeliers en bioscopen mee en gaan kunstenaars aan de slag. Een componist maakt een muziekstuk van insectengeluiden. Daarvoor heb ik mijn netwerk aangeschreven en die hebben de componist overstelpt met materiaal.’

’Daarnaast zijn we met het Laboratorium voor Entomologie druk bezig om ons wetenschappelijk onderzoek te presenteren via demonstraties, lezingen, een Lyme- kliniek, insectendokter enzovoorts. Wie in september naar Wageningen komt, kan er niet meer om heen: insecten zijn mooi, interessant en essentieel voor het leven op aarde.’

www.cityofinsects.nl

www.academischejaarprijs.nl