Lees eerst de bijsluiter!
Een belangrijke vraag is natuurlijk: wat willen partijen doen als ze mogen gaan regeren? Daarvoor publiceren partijen allemaal glimmende programma’s met tientallen mooie voorstellen: meer geld voor zorg, wegen, kinderopvang, defensie of veiligheid en als het even kan een mooie verlaging van de belastingen: afschaffing van de OZB bijvoorbeeld.
Voor ik de politiek inging, las ik niet alle programma’s en nog steeds kost het me wel moeite om door lange en dikke programma’s heen te komen met mooie volzinnen, soms even lang als nietszeggend. Misschien lijk ik daarin wel op een gewone kiezer.
Wel lees ik graag de financiële bijsluiter – ik ben inderdaad niet helemaal een doorsnee kiezer. Die bijsluiter is vaak lekker kort en vooral heel cryptisch. Want daarin moet staan hoe dit mooie spul betaald wordt. En daar al te duidelijk over zijn, heeft ook wel zo zijn nadelen.
Maar van dichtbij is het een uitermate vreemde bedoening hoe die dingen worden samengesteld in Nederland, zie ik nu van dichtbij.
Eerst publiceert het Centraal Planbureau in de lente een nieuw vergrijzingsrapport. Het CPB heeft besloten dat de rente de komende veertig jaar lager zal zijn dan ze vier jaar geleden ( link rapport) dachten Daardoor bespaart de overheid een beetje geld door lagere rente op de staatsschuld, maar het kost nog veel meer geld. Die €650 miljard bij pensioenfondsen levert veel minder op en dus moet er veel meer premie betaald worden voor het pensioen. En die pensioenpremies zijn vaak al meer dan 10% van het salaris. Kort door de bocht is de boodschap helder: er dient gewoon 3% (ongeveer €17 miljard) extra te worden omgebogen om de vergrijzing betaalbaar te houden.
Maar goed, niet getreurd, twee maanden later, op 22 juni 2006 publiceerde het CPB ook maar vast een handvol voorstellen om dat maar eens te gaan doen. Daarmee waren zij de val van het kabinet precies een week voor…… dát hadden ze dus wel goed voorzien en voorspeld.
De maatregelen lopen uiteen van doorwerken tot 67 tot hogere belastingen. Van fiscalisering van de AOW tot minder bureaucratie. En van de hypotheekrente-aftrek verlagen tot de WW fors uitkleden.
Het is een soort menukaart: ‘kiest u maar uit,’ zegt het CPB. Dit levert dat op, maar zorg er wel voor dat je boodschappenmandje zo vol zit dat je de €17 miljard wel haalt. Het hoeft niet in vier jaar (je kunt de fiscalisering van de AOW een beetje spreiden, je kunt een tussenstap naar 66 jaar plannen en je hoeft niet alle hypotheekrente-aftrek in één keer af te schaffen), maar doe het maar.
En jawel hoor, de meeste partijen beginnen met shoppen: het product “minder bureacratie” ligt in alle mandjes van VVD tot SP, van CDA tot PvdA. Maar het product “67 jaar” is door niemand meegenomen.
Wel is interessant te zien dat de VVD zelf toegeeft de 3% lange-termijn bezuiniging niet te halen. Het verschil is precies zo groot als zo’n 67 jaar maatregel zou opleveren. En dat valt wel op in Den Haag, dus journalisten vragen onmiddellijk aan minister Zalm hoe het toch komt dat zijn 67 jaar maatregel niet is overgenomen door zijn eigen partij.
Het CDA komt ten minste met een maatregel die niet uit het boekje komt: de vrijwillige eertig urige werkweek leidt tot meer arbeid en dat helpt op een schaarse arbeidsmarkt. Het CPB gaat dit nu ook uitrekenen. Andere partijen houden zich vaak erg aan de menukaart of doen zaken die weinig doorrekening vergen. Zo bezuinigt de SP extra op defensiematerieel.
En tja, je kunt natuurlijk ook gewoon de maatregelen één voor één per dag aankondigen, maar het programma en de bijsluiter even laten wachten, zoals de PvdA deed. Krijg je even wat minder fundamentele kritiek en kun je de mooie zaken voor het voetlicht brengen, zonder te zeggen hoe je ze ook al weer gaat betalen (Antwoord in dit geval: uitgaan van een hogere economische groei).
Hebben die doorrekeningen dan helemaal geen zin? Nou, toch wel. Zowel de PvdA als de VVD willen dat kinderopvang voor (bijna) iedereen gratis is. Volgens de VVD kost dat €400 miljoen, volgens de PvdA €2,3 miljard. De VVD denkt namelijk niet dat er meer gebruik gemaakt zal worden van formele kinderopvang als het helemaal gratis wordt. Het CPB zal ons over een paar weken uit de droom helpen.
CDA
Programma
Financiële Bijsluiter
PvdA
Programma
Financiële Bijsluiter
VVD
Programma
Financiële Bijsluiter
SP
Programma
Financiële Bijsluiter
Dr. P.H. Omtzigt is lid van de Tweede Kamer en onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam. Hij houdt op ScienceGuide een column bij over zijn ervaringen in deze twee eigenzinnige werelden van politiek en wetenschap, hun wederzijdse beïnvloeding en hun confrontaties.
