Portrettist Willem van Oranje ondergewaardeerd

Uitgever is Brepols Publishers in België.



In belangrijke musea als het Louvre in Parijs, het Prado in Madrid en het Kunsthistorisches Museum in Wenen hangt het werk van Key steeds op zaal. Beroemd is Key’s Portret van Willem de Zwijger (ook bekend als Willem van Oranje, leider van de opstand tegen Spanje tijdens de eerste decennia van de Tachtigjarige Oorlog). Toch kent niemand de schilder. Jonckheere hoopt daar met zijn boek verandering in te brengen.
Een herwaardering is aan de orde. Adriaen Thomasz.’ kunst staat bol van concepten die zeer innovatief waren in zijn tijd en die zelfs Peter Paul Rubens bekoorden. Als men het oeuvre van Key in ogenschouw neemt en vergelijkt met werk van Antwerpse tijdgenoten als Ambrosius Francken, Frans Pourbus de oudere, Crispijn van den Broeck en Maarten de Vos, moet men concluderen dat hij een van de succesvolste en meest getalenteerde kunstenaars was in de decennia na de Beeldenstorm. Schildertechnisch stond Adriaen Thomasz. absoluut aan de top en zijn iconografische concepten wedijverden met die van bovengenoemde, tegenwoordig bekendere, gildebroeders.
 
De wetenschappelijke studie begint met een beschrijving van het leven en de entourage van de schilder en bespreekt vervolgens diens oeuvre. Daarbij wordt steeds rekening gehouden met het sociaal-economisch klimaat in de Nederlanden, dat ongunstig was voor kunstenaars. Twee jaar voor Key zijn leermeester Willem Key opvolgde, raasde immers de Beeldenstorm (1566) over de Nederlanden. Die spaarde Antwerpen niet en polariseerde de gemoederen danig. Kunst stond als gevolg van de Beeldenstorm in het middelpunt van het maatschappelijke debat over de Katholieke Kerk en de verscheidene protestantse groeperingen. Kunst was verworden tot een icoon van het kwaad van de Katholieke Kerk en haar medestanders. In zijn historiestukken en devotietaferelen stelde Key op een duidelijke doch subtiele wijze de politieke en religieuze problemen aan de orde die allesoverheersend waren in de tweede helft van de zestiende eeuw.
Key was een van de meest gerenommeerde schilders in Antwerpen in de decennia die volgden op de Beeldenstorm. Willem van Oranje en de sociaal-economische elite van de havenstad gaven hem belangrijke opdrachten. Adriaen Thomasz.’ ‘fotografische’ penseelvoering en zijn ‘Eyckiaanse’ zin voor accuraat detail waren in zijn tijd ongeëvenaard. Met een combinatie van technisch vernuft en schrandere concepten debatteerde hij in zijn kunst mee over de vernieuwing van de beeldtaal, een belangrijke kwestie na de Beeldenstorm. In weerwil van zijn reputatie als portretschilder, mag men stellen dat Adriaen Thomasz. Key veelzijdig getalenteerd was.