Studie naar ontslagrecht

In de periode tussen 28 oktober en 28 november 2007 worden er in de vijf grootste landelijke dagbladen (Telegraaf, AD, Volkskrant, Trouw, NRC) 208 artikelen geschreven over dit onderwerp. Dit in tegenstelling tot 85 keer in hetzelfde tijdsvak in 2006 en 35 keer in 2005[1]. Onder aanvoering van de minister van Sociale Zaken, Piet Hein Donner, worden plannen gemaakt voor volgens hem onvermijdelijke hervormingen: “Het ontslagrecht dat we nu hebben, biedt geen echte bescherming tegen ontslag. En de baan voor het leven bestaat niet meer. De arbeidsmarkt moet dynamiek ontwikkelen. Alleen dan komt de economie op een structureel hoger niveau.” (NRC Handelsblad 14 juli 2007)

Op de kruistocht naar economische voorspoed ziet minister Donner ons rigide ontslagrecht dus als obstakel. Agnes Jongerius, voorzitter van de FNV, stelt echter dat versoepeling van het ontslagrecht een stap terug is voor werknemers: “Nederland wordt een groot uitzendbureau waar flitsontslag normaal is, als dit plan doorgaat” (Volkskrant, 31 augustus 2007). Bernhard Wientjes, voorzitter van werkgeversorganisatie VNO-NCW beschouwt een versoepeling van het ontslagrecht echter als “simpel, duidelijk en eerlijk” (Volkskrant, 31 augustus 2007). Terwijl de discussie tussen werkgeversorganisaties, vakbonden, en overheid zich in de media vooral kenmerkt door getouwtrek over de positie van werknemers, blijft de cruciale stelling van Minister Donner te vaak onbediscussieerd: zorgt een soepeler ontslagrecht eigenlijk wel voor meer economische vooruitgang in een land? Zorgt het wel voor een dynamische arbeidsmarkt, en waar zorgt op zijn beurt een dynamische arbeidsmarkt voor?

Deze vragen probeer ik te beantwoorden aan de hand van landenvergelijkend onderzoek. Is er een onderscheid te vinden tussen landen met een soepel en landen met een rigide ontslagrecht? Voordat de Nederlandse situatie vergeleken wordt met andere landen is het belangrijk de relatie tussen ontslagbescherming en economische vooruitgang helder te definiëren. Uit eerder onderzoek komen er twee mechanismen naar voren die deze relatie kunnen verklaren: (1) een toename van de arbeidsparticipatie en (2) een toename van de productiviteit.

Ontslagrechtversoepeling leidt tot een hogere arbeidsparticipatie, en dus meer economische vooruitgang, door een afname van het aantal werklozen. Omdat werkgevers werknemers makkelijker kunnen ontslaan, ontstaat er meer dynamiek op de arbeidsmarkt en wisselen werknemers sneller van baas. Vooral jongeren en starters zouden baat hebben bij versoepeling: door de vaste contracten van de oudere werknemers kunnen zij nu moeilijk toetreden tot de arbeidsmarkt. Uit ander onderzoek komt naar voren dat dit niet het hele verhaal is: terwijl het aantal werklozen voor lange tijd inderdaad lager is in landen met een soepel ontslagrecht, is het aantal werklozen voor korte tijd hier hoger. Eerdere bevindingen geven dus geen uitsluitsel over welke vorm van ontslagbescherming het beste is; beide vormen hebben voor- en nadelen.

Het tweede mechanisme dat de relatie tussen ontslagbescherming en economische vooruitgang kan verklaren is een toename van de productiviteit van werknemers. Productiviteit, in deze zin, slaat op de efficiëntie van een werknemer: hoeveel produceert hij of zij binnen een bepaalde tijd? Voorstanders van ontslagrechtversoepeling stellen dat door versoepeling, de productiviteit en dus de economische winst in een land zal stijgen. Het argument is dat door een soepeler ontslagrecht er een filtering van banen plaatsvindt. Alleen de echt productieve banen blijven over en dus stijgt de gemiddelde arbeidsproductiviteit in een land. Criticasters van dit idee stellen dat de productiviteit juist hoger is in landen met rigide ontslagrecht. De meer solide positie voor werknemers geeft hen meer zekerheid over hun positie. Door deze zekerheid zijn werknemers bereid harder te werken en dus stijgt de productiviteit.

Verklaringen voor de relatie tussen ontslagbescherming en economische vooruitgang spreken elkaar tegen. Wat uit eerder onderzoek in ieder geval duidelijk wordt is dat er nog geen duidelijkheid is. In mijn korte empirische verkenning zal ik beide mechanismen door middel van landenvergelijkend onderzoek onder de loep nemen. Heeft minister Donner gelijk, is ontslagrechtversoepeling inderdaad de juiste route naar meer economische voorspoed? Of is de werkelijkheid anders dan hoe Donner haar afschildert?

Dit is een voorpubklicatie uit het nieuwste nummer van het ‘jonge onderzoekers blad’ Amsterdam Social Science. Nadere kennismaking hier op hun site.