Slimmer ‘beleidsleren’ nodig

In een verrassend aspect van zijn advies over de Lissabon-agenda 2010-2020 wijst de SER op de noodzaak om anders en beter “beleidsleren te bevorderen”. Dit is nodig om de onderlinge afstemming en samenwerking tussen de 27 EU-staten op complexe beleidsterreinen, als kennis en innovatie, optimaal te maken. Ook moet beter gewerkt worden aan het maken en hanteren van nationale indicatoren.

De les lezen?

De SER vindt dat monitoring van de voortgang van de beleidsagenda gescheiden moet worden van de wens tot ‘beleidsleren’. “Leren en de les lezen blijken moeilijk samen te gaan”, zegt de raad puntig. Het beleidsleren krijgt meer inhoud door Europees vaker vergelijkende analyses en evaluaties te maken.

Een opmerkelijk voorbeeld daarvan publiceerde ScienceGuide recent vanuit Duitsland. Denktank Berlinpolis had 35 indicatoren gemeten om de mate van sociale gelijkheid en gelijkwaardigheid van maatschappelijk perspectief in Europese samenlevingen te benchmarken. Ons land kwam op 1 waar het de voorkoming van armoede betreft, maar zakte weg bij de kernpunten rond kennis en (beroeps)onderwijs. Zo was er een daling bij sociale mobiliteit via onderwijs – van plaats 10 naar 13 – en een zwakke score bij het allochtoon studiesucces: van 17 landen kwam Nederland op de 13e plaats.

Politiek pikant is het tweede pleidooi van de SER op dit terrein, omdat dit ingaat tegen de lijn terzake van minister Plasterk en een kamermeerderheid ten aanzien van de indicatoren op onderwijsterrein in Europa. Plasterk heeft zich in EU-beraad verzet tegen het toepassen van indicatoren als Europees beleidsinstrument.

Tegen ScienceGuide zei de minister daarover: “Onderwijsbeleid is een terrein dat de lidstaten behartigen. Er is ook geen beleidsruimte voor het voortgezet onderwijs in de EU, zoals deze bijvoorbeeld wel bestaat in het hoger onderwijs. Dat kan gewoon niet, daar is het onderwijs in het VO veel te divers voor. Daarom kun je voor benchmarks geen input- of output- parameters formuleren die er toe doen. De schooluitval in Finland of Portugal heeft zulke verschillende aspecten en omstandigheden…wat moet je met een EU-gemiddelde daarvan voor je nationale beleid?

Mijn kritische houding op dit punt is geen persoonlijke opvatting. De Kamer heeft dit in de volle breedte in een AO gesteund. Het gaat er niet om dat ik sceptisch ben tegenover samenwerking op dit terrein. Integendeel, ik ben er erg voor dat we als lidstaten onze beleidsnormen scherp stellen en we best practices delen met landen waar het beter gaat of lukt.”

Aansprekende indicatoren

De SER, echter, beveelt aan dat “doelstellingen worden geconcretiseerd door aansprekende indicatoren, waardoor lidstaten beter kunnen worden afgerekend op hun prestaties.” De raad wil deze aanpak via benchmarking van nationaal kennisbeleid zelfs aanzienlijk aanscherpen.

“Een en ander moet worden geconcretiseerd door aansprekende indicatoren, waardoor lidstaten beter af te rekenen zijn op hun prestaties. Door de resultaten van de lidstaten per doelstelling en indicator te publiceren, kan de open coördinatiemethode ook meer tanden krijgen. Geen enkele lidstaat vindt het immers prettig om hekkensluiter te zijn. Vooral bij de micro-richtsnoeren is behoefte aan een goede overkoepelende doelstelling. De raad denkt daarbij aan een doelstelling voor 2020 voor de groei van de arbeidsproductiviteit per gewerkt uur. Daarbij moet men wel rekening houden met verschillen in uitgangssituatie tussen lidstaten.”

Het hele terrein van nieuwe ideeën en dilemma’s rond het ‘beleidsleren’ in complexe, veelal internationale en kennisintensieve beleidsdomeinen staat centraal op de conferentie Towards Knowledge Democracy, eind augustus 2009 te Leiden. Programma en sprekers vindt u hier. Organisaties als de Europese Commissie, WRR, KNAW en ScienceGuide werken mee aan deze conferentie, die een initiatief is van de RMNO.