Toekomst 3TU: 1TU?

Succes

Onlangs boekte 3TU succes met het binnenhalen van 8 ton NWO-geld voor het opzetten van een graduate school voor het gezamenlijk instituut voor ethiek en technologie, met internationale weerklank op het hoogste niveau. Het idee om de drie technische universiteiten in het buitenland als een geheel te laten optreden, is dus zo gek nog niet. Het Innovatieplatform, waar Plasterk vicevoorzitter van is, zou hier in het kader van plannen rond de ‘kennis branding’ van Nederland zijn voordeel mee kunnen doen.

Hoewel 3TU extern en internationaal dus wel aantrekkingskracht heeft, moet er intern nog veel gebeuren. Een in februari aangekondigd strategisch plan 2009-2012 is nog altijd niet verschenen. Naar verluidt zou het wellicht eind september klaar zijn. De echte strategische vraag naar verdere integratie van de drie technische universiteiten en of en hoe deze bestuurlijk moet worden doorgezet of afgedwongen, lijkt er een die geen van de betrokkenen kan of durft te beantwoorden zonder in eigen vlees te snijden.

Vliegen afvangen

7 februari 2007. Op een van haar laatste werkdagen als minister van Onderwijs spreekt Maria van der Hoeven bij de start van 3TU. Ze deelt de nodige plaagstootjes uit. Zo vraagt ze zich hardop af of Nederlandse universiteiten wel in staat zijn hun kenniskracht onvoorwaardelijk te bundelen. Want dat is in 400 jaar nog nooit gebeurd. Ze wijst erop dat het vormen van de federatie een lange weg is geweest, maar suggereert schooljufachtig dat de instellingen voortaan maar anderen vliegen moeten gaan afvangen in plaats elkaar.

Maar ze formuleert ook ambitieuze doelstellingen voor de nieuw gevormde federatie. Zo moeten de universiteiten werk gaan maken van de aansluiting VO-HO, werk maken van een gezamenlijk leerstoelenbeleid, ‘dor hout’ zoals te kleine opleidingen kappen, en zo nog meer. De nieuwe instelling krijgt een lijst huiswerk mee waar een gevestigde instelling een hele kluif aan zou hebben.

Hans van Luijk, toenmalig collegevoorzitter van de TU Delft, deed er in zijn toespraak nog een schepje bovenop: “Nederland en de universiteiten bij ons ‘doen het niet slecht’, maar dat is niet toereikend. we moeten ons niet als silo’s opstellen, maar als netwerken in de wereld. We moeten ons niet als kostenpost en sluitpost zien en presenteren, maar als onmisbare bron van welvaart en vernieuwing. Dat vereist dat wij voldoende leverage hebben door succesvolle mensen en initiatieven op aanzienlijke schaal bijeen te brengen.”

Daarna wordt het stil rond de 3TU. Omineus is dat de secretaris van het nieuwe federatiebestuur, Hans Bronneman, na al na korte opstapt. Bronneman, een bestuurlijk zwaargewicht, lijkt geen mogelijkheden te zien in deze situatie veel te kunnen betekenen.

Beperkt intern draagvlak

In het daarop volgende jaar gebeurt toch veel goeds, vertelt een interne evaluatie in 2008. Maar toch…. Over het geheel genomen gaat het moeizaam, zo valt uit het openhartige rapport af te leiden: “Het interne draagvlak voor de 3TU-samenwerking is nog altijd beperkt. Voor de meeste studenten en medewerkers is het ‘ver van mijn bed’; ze zien nog niet dat de samenwerking voor hen zelf voordelen biedt. De afstand tussen de kopgroep en het peloton kan hierdoor onoverbrugbaar worden.”

Het logistieke en bestuurlijk-administratieve coördineren van gezamenlijke projecten kost zoveel energie, dat het echt ontwikkelen van een gezamenlijke strategie door de top blijft liggen. “Er is op dit moment een sterke behoefte aan een heldere en globale strategische bestuursvisie en een daarop aansluitende consistente bestuurlijke aansturing op hoofdlijnen en op afstand. Dat geldt te meer nu achteraf moet worden geconstateerd dat het ‘Sectorplan Wetenschap en Technologie’ te veel detaildoelen omvatte, waarvan de haalbaarheid moeilijk vooraf is in te schatten en die snel worden ingehaald door nieuwe ontwikkelingen.”

Plasterk in Twente

Deze stilstand en energieverspilling blijft niet verborgen. Minister Plasterk zou hier en daar al peilen of een ‘grote sprong voorwaarts’ vanuit OCW wellicht een oplossing zou kunnen bieden. Als het gaat om ‘de governance’ heeft de minister wel enige machtsmiddelen beschikbaar. Naar verluidt zou hij zelfs een ‘stimulans’ overwegen van een bestuurlijke 3TU-structuur naar 1TU. In tijden van budgettaire nood en grote ingrepen om tijdelijke werkloze bèta-tech onderzoekers bij de HO-instellingen toch actief aan de slag te houden in hun vak heeft OCW bovendien het tij beleidmatig mee.

Het is in dat licht pikant dat minister Plasterk op 31 augustus spreekt bij de opening van het academisch jaar aan de Universiteit Twente. Alleen al zijn verschijning daar zal als een statement worden gezien, ongeacht wat hij daar zegt. Mocht hij over de toekomst van 3TU komen te spreken, dan kan dat opgevat worden als een duidelijk signaal dat de minister nu daadkracht verwacht. Mocht hij niets zeggen over de toekomst van 3TU, dan kan dat worden opgevat als een signaal dat men er op het ministerie van Onderwijs nog niet uit is.