Aanval op kanker
Chirurgie, radiotherapie of chemotherapie zijn de gebruikelijkewapens waarmee kanker wordt bestreden. Maar Carl Figdor, hoogleraarimmunologie in het UMC St Radboud, hanteert een andere werkwijze.Hij bouwt voort op het eigen afweermechanisme van ons lichaam. Degoede resultaten van zijn experimentele onderzoekswerk zijn doorKWF Kankerbestrijding beloond met een KWO(Koningin WilhelminaOnderzoeksprogramma)-prijs, een subsidie van €2 miljoen perwetenschappelijk kankeronderzoek.
Een opmerkelijk aspect van Figdors onderzoek is dat hij gebruikmaakt van zowel chemotherapie als immuuntherapie. Tot zeer recentwerd gedacht dat die therapieën elkaar niet goed verdragen:chemotherapie onderdrukt immers de celdeling, terwijl die celdelingbelangrijk is voor een goede afweer.
Figdor: “Nu we meer inzicht krijgen in de moleculaire processen,zien we dat chemotherapie soms een positief effect heeft. Onlangsheeft Joost Lesterhuis van de afdeling Medische Oncologieaangetoond dat sommige chemotherapeutica de immuunrespons tegenkankercellen juist lijken te stimuleren.”
Killer T cellen
Ons afweersysteem ruimt van nature al kankercellen op. Defilosofie van Figdor is dat na het ontstaan van een tumor, hetafweersysteem een duwtje in de rug nodig heeft. Hierbij spelendendritische cellen een centrale rol. Figdor: “Dendritische cellenregisseren in feite de afweer. Ze signaleren wat er niet thuishoort in het lichaam, nemen een kenmerkend hapje van de indringersen geven dat ´opsporingsbericht´ door aan de vechtersbazen van hetafweersysteem: de killer T cellen.”
Figdor probeert met dendritische celtherapie die natuurlijkeafweer te stimuleren. “Uit het bloed van de patiënt kweken we heelveel dendritische cellen, die we daarna ´voeren´ met kenmerkendestukjes van de tumor van de patiënt zelf. Daarna geven we diegeactiveerde dendritische cellen weer terug aan de patiënt in dehoop dat ze een sterke reactie van de killer T cellen uitlokken.Die op hun beurt de aanval op de tumor inzetten.”
Hoopvolle resultaten
In het UMC St Radboud zijn inmiddels ruim driehonderd mensen meteen ernstige vorm van huidkanker (melanoom) met deze experimenteletherapie behandeld. Met goede resultaten. Figdor: “Bij dertig totveertig procent van de patiënten reageert het afweersysteem goed opde dendritische celvaccinatie. In enkele gevallen zagen we zelfseen volledige verdwijning van de tumor. Zo is een melanoompatiëntmet uitgezaaide leverkanker na de therapie al negen jaarkankervrij. De resultaten geven aan dat het concept in elk gevalwerkt.”
Tegelijkertijd benadrukt Figdor dat de therapie nog verder moetworden verbeterd. Dat kan alleen door het hele afweerproces nognauwkeuriger in beeld te brengen. Figdor: “Waarom werkt de therapiebij sommige patiënten wel, bij een groot deel juist niet en bij eenander deel maar tijdelijk? Die antwoorden liggen in de details.Dankzij de subsidie kunnen we daar nu verder op inzoomen.”
Evolutionaire wapenwedloop
Eén van de zaken die Figdor met zijn team gaat onderzoeken ishet micromilieu van de tumor. De afgelopen jaren is steedsduidelijker geworden dat elke aanval op een tumor ook eenverdedigingsreactie van die tumor uitlokt. Het gaat om niets minderdan een evolutionaire wapenwedloop, een gevecht op de kubiekemicrometer.
Figdor: “Tumorcellen kunnen zich verdedigen door nieuwegenetische mutaties, extra aanmaak van beschermende stoffen, deontwikkeling van nieuwe wapens, enzovoort. We willen dat heleingewikkelde strategospel van aanval en verdediging nog beter inbeeld brengen. Niet alleen om te zien hoe een tumor zich verdedigt,maar ook om te begrijpen waarom de ene patiënt de tumor alsnogsuccesvol opruimt en de andere juist niet. Op die manier proberenwe al vooraf te bepalen bij welke patiënten de dendritischeceltherapie de meeste kans van slagen heeft.”
Optische imaging-technieken
Gegevens uit dit onderzoek dragen bij tot een verbetering van detherapie. “We gaan die therapie nog beter zichtbaar maken op hetmoleculaire niveau”, zegt Figdor. “Via nieuwe optischeimaging-technieken willen we de bewegingen van bepaaldeafweercellen in het lichaam van de patiënt nauwgezet volgen. Gaande dendritische cellen inderdaad naar de lymfeklier om daar dekiller T-cellen te activeren? En reizen die na de ´briefing´inderdaad massaal naar de tumor? Daarnaast onderzoeken we of we dedendritische cellen langer kunnen activeren, om zo de duur van deaanval op de tumor te verlengen.”
Ook Figdors bijzondere, selectieve gebruik van chemotherapie terondersteuning van immuuntherapie kan met behulp van de KWF-subsidiede komende jaren op extra aandacht rekenen. “De therapie moet ookgetest worden bij kankerpatiënten in een minder vergevorderdstadium van hun ziekte”, zegt Figdor. “Mogelijk werkt de therapiedan nog beter, omdat hun afweersysteem minder is aangetast.
