Willem de Zwijger sprak

Nieuws | de redactie

16 april 2012 | Was Willem van Oranje echt onmiddellijk dood? Historici van het KNAW Huygens Instituut en medische experts weten nu meer. Fascinerend is dat Delftse artsen in 1584 de Staten Generaal een feitelijk, wetenschappelijk onderbouwd verslag moesten leveren.

Vanwege de geruchtmakende moordaanslag op de Stadhouder haddende bestuurders van de Staten Generaal behoefte aan eengedetailleerd en feitelijk verantwoorde rapportage, als ware heteen parlementaire enquete avant la lettre. Dat is ook niet zovreemd, gelet op de grote politieke gevolgen van een dergelijkemoord. Zo liet de Britse Koningin Elizabeth I de chef van haar’secret service’ nadrukkelijk rapporteren wat en hoe gebeurd was inDelft.

Met verzwakte stem   

De conclusie van de huidige onderzoekers uit hetgedetailleerde materiaal is dat Willem van Oranje stierf na”een bloeding als gevolg van het schot door de linker long,welk schot tijdens de bijna horizontale passage door de borstholtehet hart niet heeft geraakt, maar dorso-lateraal heeft gepasseerd.Die verwonding en de gevolgen daarvan hebben de Prins nog voorenkele minuten de gelegenheid geboden om iets te zeggen, zij hetmet verzwakte stem, omdat alleen nog met de rechter long luchtlangs de stembanden kon worden geperst.”

“Medisch-historisch zijn nog drie relevante zaken te noemen. Teneerste is er de eerdere aanslag op de Prins (zie o.a. M.A. vanAndel, Willem van Oranje als patiënt, Nederlands Tijdschrift voorGeneeskunde 77 (1933) 2041-2045), waarbij sprake is van eenernstige nabloeding en ook slikklachten. Dat dit consequentiesheeft voor de beoordeling van de dodelijke verwonding uit 1584, isniet waarschijnlijk.”

“Ten tweede is er de mogelijkheid van gehoorschade bij deomstanders door het pistoolschot, wat het ‘beluisteren’ van dePrins moet hebben bemoeilijkt. Ten derde moet men ervan uitgaan datde gewraakte zin die de Prins zou hebben gesproken meerdereinspiraties (geschat op vijf) vereist met een totale tijdsduur vanongeveer een halve minuut. Die tijd is, gelet op het letsel, ruimvoldoende beschikbaar geweest.”

“Ontfermpt U mijnder”

Dat brengt meteen de meest omstreden kwestie uit de recenteEO-reconstructie in een nieuw daglicht. De Huygens-onderzoekersstellen vast, dat de Prins wel degelijk nog kon spreken en de netbenoemde, jonge stalmeester die hem vasthield ook directgetuigd heeft van laatste verzuchtingen. Deze werden in een briefaan de broer van de stadhouder, Jan van Nassau, nadrukkelijkweergegeven. De beruchte chef van de Britse geheime dienst, ThomasWalshingham, meldde zijn vorstin echter dat er geen woordenwaren overgeleverd.

De optekeningen direct na de aanslag laten zien, dat er tweeteksten werden vastgelegd: een kort gebed en een langere, mooigeconstrueerde editei van twee zinnen. De onderzoekers meldendaarover: “In de hoofdtekst van de resolutie van de Staten-Generaalvan 10 juli 1584 na de noen staat dat de prins “in het vallen”, dusstervende, geroepen heeft: “Mijn God ontfermpt U mijnder ende Uwererme ghemeynte”.

In de marge heeft Cornelis Aerssens, die ook elders op debladzijde als vervangend griffier kleine wijzigingen heeftaangebracht, “deze tekst onderstreept (en dat betekende destijdsvaak doorgehaald) en in de marge gezet: Mon Dieu, ayez pitié de moname, Mon Dieu ayez pitié de ce pauvre peuple”.”

Brieven aan familie

De griffier schreef deze tekst “ook aan zijn werkgever, destad Brussel, waar hij nog pensionaris was alvorens griffier van deStaten-Generaal te worden. Hij voegde er aan toe dat de prins eersttamelijk luid sprak, maar de laatste twee woorden erg zacht hadgezegd.”

Het eerste verslag aan de broer van prins Willem, Jan vanNassau,  heeft het over “Ach Gott, erbarm dich meiner unnd desarmenn Volcks”. Zijn oudste dochter Maria schreef naar familie inDuitsland het volgende over de aanslag: “Il est mort incontinentapres avoir dit ces parolles, Mon Dieur ayé pitié de mon ame, et unpeu après, Mon Dieu, ayé pitié de ce pauvre peuple”.