Ambitie mag
De opstellers van dit rapport, geleid door prof. Marijk van der Wende, hebben voor het Platform Bèta Techniek de beste voorbeelden, kansen en mogelijkheden voor het VO, docenten, opleiders en scholen bijeen gebracht. Daar mondt onder meer uit in een ‘menukaart’, waarmee elke school het bij haar passende pakket van ‘voeding tot excellentie’ kan kiezen.
Noten gekraakt
De denktank achter ‘Ambitie mag!’ schrijft over zijn opdracht en conclusies onder meer: “Binnen het hoger onderwijs is de cultuuromslag naar een klimaat waarin excelleren kan en mag ingezet. Niet alleen worden daar volop honoursprogramma’s ingericht die de groep studenten bedienen die meer willen en kunnen, maar bovendien is er daar een toenemende aandacht voor selectie van aankomende studenten op geschiktheid voor studeren aan bijvoorbeeld university colleges.”
“Het is nu tijd om binnen de school ook een klimaat te creëren waarin de leerlingen die aan de bovenkant van het spectrum presteren meer worden uitgedaagd. Juist deze groep leerlingen doet het in internationaal vergelijkend onderzoek minder goed dan verwacht mag worden.”
De denktank trekt hieruit ook voor het beleid van OCW enkele conclusies. In het bijzonder wat betreft de lerarenopleidingen worden flinke noten gekraakt.
Enkele van de kernpunten zijn:
-Visie op Excellentie
Het fundament van het excellentiebeleid van een school is een duidelijke, onderbouwde en door de school gedragen visie op excellentie. De medewerkers van een school bepalen in samenspraak hoe ze excellentie definiëren, wat ze verstaan onder een excellente leerling (en docent) en hoe ze excellentie binnen de school willen bevorderen.
Het is belangrijk een curriculum te ontwikkelen, een leerlijn om bevordering van excellentie structureel te verankeren. Het gaat hier om een samenhangend geheel van activiteiten die recht doen aan het gestelde doel om leerlingen meer uit te dagen. Een breedte-aanbod is een goede voedingsbodem voor excelleren. Daarom zal een excellentieprogramma een viertal invalshoeken moeten hebben, met activiteiten:
– binnen de school in het reguliere lesprogramma
– binnen de school buiten lesverband
– buiten de school in bedrijven en instellingen
– buiten de school in relatie met de gewenste vervolgopleiding
Het is belangrijk het onderwijs gericht op excellentiebevordering zichtbaar te maken binnen de schoolorganisatie, in het bijzonder in de lesroosters. Hiervoor is de betrokkenheid van de ondersteunende organisatie noodzakelijk. Met andere woorden: zorg dat de roostermakers en administratiemedewerkers de visie ook ondersteunen uitvoeren. Daarnaast is het van belang om de ICT op orde te hebben.
-Organisatie en sturing
Het belangrijkste is een schoolleider die binnen zijn of haar organisatie pal staat voor de visie op excellentie en deze nadrukkelijk uitdraagt. Leiderschap met lef dus!
Dat geeft aan dat een duidelijk personeelsbeleid essentieel is. Hieronder valt onder andere werving en selectie: heeft een school beleid met betrekking tot het aantrekken van excellente docenten of high potentials die zich tot een uitstekende docent kunnen ontwikkelen? Dit kan bijvoorbeeld door mee te doen aan initiatieven zoals Eerst de Klas of het Onderwijstraineeship
-Inzet van Docenten
Excellent presterende leerlingen hebben excellente docenten nodig. Het is van belang dat docenten betrokken zijn bij vorming van het excellentiebeleid binnen de school en de doorvertaling hiervan naar de dagelijkse praktijk in het klaslokaal. Aandacht voor professionalisering van docenten is noodzakelijk.
Wat betreft de competentie van docenten voor onderwijs aan excellente leerlingen, stelt het rapport: hoewel deze competenties zijn opgesteld op basis van de behoeften van hoogbegaafde leerlingen, zijn ze ook van toepassing op excellente presterende leerlingen in het algemeen. In het kort gaat het om de volgende competenties:
– Herkennen: individueel en situationeel naar leerlingen kijken; zich echt verdiepen in leerlingen.
– Stimuleren: aandacht geven aan uitzonderlijke prestaties, intellectuele onafhankelijkheid bemoedigen.
– Faciliteren: duidelijk aangeven welke inhoud, acties, voorwaarden en resultaten het betreft.
– Oprekken: o.a. vakinhoudelijk sterk, interdisciplinaire instelling.
In principe moeten zij (docenten voor excellente leerlingen) tot op het niveau van het eerste jaar van de universiteit of hogeschool kunnen onderwijzen. Uitstekend presterende docenten zijn goed in staat om de buitenwereld de school in te halen; kansen voor relevante leermomenten te herkennen en deze in hun onderwijs te integreren.
-Onderwijskundige principes
De combinatie met een ruime inhoudelijke autonomie voor leerlingen is belangrijk, zodat zij voldoende keuzevrijheid hebben ten aanzien van gebieden waarin zij zich (naast het verwerven van de noodzakelijke basisvaardigheden) extra kunnen ontwikkelen en waarbij zij onderwerpen over de grenzen van vakken en vakkenpakketten heen kunnen verkennen (interdisciplinariteit). Juist voor intrinsiek gemotiveerde leerlingen is voldoende autonomie van groot belang.
Toets en geef regelmatig feedback. Hierbij gaat het om het vaststellen van individuele leerdoelen (leeropbrengsten) en hier regelmatig op terugkomen in gesprek met de leerlingen.
-Meerwaarde en relatie met het werkveld
‘School binnen de school ‘. Zet de deur open voor collega’s en leerlingen van andere scholen. Neem hier ook de tijd voor en leer van elkaar.
De externe omgeving biedt tal van mogelijkheden om leerlingen en docenten uit te dagen en extra kennis en kunde op te doen. Betrek ook ouders bij de school, niet alleen via informatieavonden en oudergesprekken, maar spreek ouders aan op hun eigen expertise en beroep.
-Keten en netwerk
De toelatingseisen die in het hoger onderwijs worden gehanteerd, definiëren steeds meer de lat waar leerlingen overheen moeten springen. Door differentiatie in de maatschappelijke meerwaarde van diploma’s na te streven, worden leerlingen beloond voor hun inzet.
Zo dient een cum laude of honoursaantekening op het vo-diploma rechtstreeks toegang te geven tot excellentietrajecten in het hoger onderwijs, zoals University Colleges, honoursprogramma’s en versnelde hbo routes.
Strenge eisen
De denktank trekt hieruit ook voor het beleid van OCW enkele conclusies. In het bijzonder wat betreft de lerarenopleidingen worden flinke noten gekraakt.
1] Het initiatief ligt bij de scholen, maar het is van belang dat het gesprek tussen de scholen en het ministerie van OCW goed gevoerd blijft worden. Daarom wil de denktank voorstellen dat het ministerie een gespreksforum begint tussen vertegenwoordigers van OCW en schoolleiders uit het voortgezet onderwijs om te bespreken welke extra ruimte in wetgeving en bekostiging kan worden gecreëerd voor effectief excellentiebeleid.
2] De denktank adviseert om het predicaat cum laude een plaats te geven op het officiële diploma.
3] Maak de universitaire lerarenopleiding ook toegankelijk voor studenten die een brede interdisciplinaire opleiding hebben gevolgd, bijvoorbeeld aan een University College.
4] Ook pleit men voor strenge toelatingseisen voor lerarenopleidingen (zowel op hbo als universitair niveau). Ervaringen in Finland laten zien dat selectieve toegang tot de lerarenopleiding niet alleen van belang is voor het algemene niveau van docenten, maar ook een positief effect kan hebben op de status van het leraarschap in de maatschappij en daarmee de aantrekkelijkheid van het beroep van leraar.
“Bovendien ondersteunen we van harte initiatieven om te stimuleren dat docenten, net zoals andere professionals zoals artsen en advocaten, zich gedurende hun beroepsloopbaan blijven ontwikkelen. Initiatieven voor meer begeleiding en scholing voor beginnende docenten en de inrichting van een beroepsregister voor leraren zijn daarvoor belangrijk. Het doet ons goed om te zien dat deze zaken veel aandacht krijgen in de Lerarenagenda 2013-2020, ‘De leraar maakt het verschil’.”
Het volledige rapport leest u hier. De menukaart met concrete actiepunten vindt u hier
