Topsportklimaat dat NWO inspireerde gaat nu om verhalen in plaats van medailles
Als u het zich niet meer heugt, weet NWO-baas Marcel Levi het nog wel. Twee jaar geleden – twee maanden na zijn aanstelling als bestuursvoorzitter – plakte de onderzoeksfinancier de titel ‘Topwetenschap – balanceren tussen winnen en verliezen’ op het NWO-blad. Met de column ‘Wetenschap is topsport’ wierp Levi een fikse steen in de academische vijver. Ook voormalig chef de mission van TeamNL Maurits Hendriks werd aan het woord gelaten.
Populistische quatsch
“Topsport is een keuze, geen verplichting”, begon Hendriks, die afsloot als volgt: “(…) of anders gezegd: hoe graag wilt u winnen? Aan u het woord!” Waar Hendriks het team rondom een sporter volledig onbenoemd liet, deed Levi dat niet. Toch richtte ook hij zich sterk op de individuele inspanningen van wetenschappers. “Succesvol onderzoek is het resultaat van keihard werken van onderzoekers (…). Research is dikwijls minstens zo competitief als de strijd tussen sporters”, schreef hij.
Ironisch genoeg stond de column van Levi naast een interview met hoogleraar Bert Weckhuysen van de Universiteit Utrecht, die uitlegde dat “het circus van aanvragen” goed is voor enkelen “terwijl het gros van de wetenschappers eronder lijdt”.
Veel wetenschappers reageerden verbolgen op het initiatief van NWO en de column van Levi in het bijzonder. Voor wetenschap is niet alleen talent en ambitie, maar vooral ook nieuwsgierigheid nodig, wees Radboud-hoogleraar Marc van Oostendorp de NWO-baas terecht. “Wetenschap is geen topsport. Populistische quatsch”, schreef de Leidse hoogleraar Remco Breuker. “En dat alleen de besten overleven is ook quatsch, die sneuvelen vaak als eerste.”
Medailles zijn niet meer heilig
Nu, twee jaar na de genoemde columns en een jaar voor de Olympische Spelen in Parijs, laat huidig chef de mission Pieter van den Hoogenband weten dat een toptienambitie (een toptienplaats in het medailleklassement van de Spelen) niet meer heilig is voor sportkoepel NOC*NSF. Schreef zijn voorganger Maurits Hendriks een beleidsambitie met de titel ‘Naar een winnend topsportklimaat’, bij Van den Hoogenband “gaat het straks om de verhalen, niet om de medailles.”
Een verhaal in plaats van een medaille, kwalitatief in plaats van kwantitatief: wie wetenschap graag in termen van topsport blijft beschrijven, heeft de brug naar universitaire rankings en narratieve cv’s snel gelegd. Dat is niet de enige vergelijking waarvoor Van den Hoogenbands uitspraken zich lenen.
De nieuwsbrief is exclusief toegankelijk voor medewerkers van onze partners.
Hoewel het ‘winnende topsportklimaat’ veel sportieve successen opleverde, bleek het ook een voedingsbodem voor grensoverschrijdend gedrag te zijn. Dat gaf aanleiding tot een landelijk onderzoek naar de cultuur en grenzen van de topsport. In het Erkennen en Waarderen-programma heeft ook de wetenschap een initiatief dat zich expliciet met de cultuur bezighoudt. Dit initiatief draait om minder “kiezen en doorselecteren” (om Hendriks’ woorden uit 2022 te gebruiken) op basis van alleen onderzoeksprestaties, maar een bredere waaier aan academische prestaties waarderen.
Toch is het misschien niet alles goud wat er blinkt.
Het gaat alsnog om medailles
Van uitgesproken verwachtingen en een verwacht aantal medailles zal richting de Spelen in Parijs geen sprake zijn. “Dat medailleklassement, ik geloof het allemaal wel”, laat Van den Hoogenband optekenen. “Ik heb daar niets mee.”
Dat is evenwel geen vrijbrief om als sporter alleen vanuit plezier richting het toernooi te werken, benadrukt hij tegelijkertijd. “De sporters weten dondersgoed wat de verwachtingen zijn. Zowel van hunzelf [sic] als van ons. We blijven ons focussen op het excelleren.”
Winnen is nog altijd belangrijker dan deelnemen, aldus de chef de mission. Het gaat dus nog altijd om de medailles: wie wint, krijgt een medaille, en winnen is het doel.
Het ene winnen is het andere niet
Waar dat enerzijds de vraag oproept wat Van den Hoogenbands eerdere uitspraken dan nog waard zijn, dringt zich anderzijds opnieuw een vergelijking met het Erkennen en Waarderen-programma op. Zo verzekerde UM-rector Pamela Habibovic expliciet dat het programma niet tot middelmatigheid leidt. Nadruk op cultuur, ruimte voor persoonlijke en professionele verscheidenheid, en meer oog voor welzijn hoeven excellentie niet in de weg te staan.
Het is maar net wat ‘excelleren’ en ‘winnen’ is. Excellentie is geen neutraal begrip, beargumenteerde UvA-hoogleraar Thijs Bol onlangs in een onderzoek naar cum laude-beoordelingen van proefschriften.
In de wetenschap is ‘excellentie’ en ‘winst’ daarenboven iets anders dan in de topsport, betoogden vier hoogleraren in reactie op de column van Levi. Topsport gaat uiteindelijk om het verslaan van tegenstanders, wetenschap om het ontwikkelen en delen van kennis. Het eerste doet men vooral tegen elkaar; het tweede doet men samen.
