Reaguurders van de Reformatie

Nieuws | de redactie

26 februari 2014 | “Je bent niet goed wijs!” Luther gebruikte zijn Bijbel niet alleen om die te vertalen, maar ook om er heftig in te schrijven. Vol staan de marges met commentaren en zelfs met driftige uithalen naar Erasmus, zijn intellectueel collega en rivaal. Voor het eerst zijn die hartenkreten digitaal beschikbaar.

Maarten Luther is een grote figuur in de Europese geschiedenis. De reformator uit Wittenberg kwam in 1517 met kritische stellingen tegen de Kerk en stond daarmee aan het begin van de Protestantse reformatie. Hij was ook een bijbelvertaler van allure. Zijn vertaling van de Bijbel in het Duits was briljant en zeer toegankelijk.

Onderzoekers van de Universiteit Utrecht hebben nu in samenwerking met de Universiteitsbibliotheek Groningen een uniek document uit het leven en werk van de kerkhervormer digitaal toegankelijk gemaakt: een van Luthers persoonlijke studiebijbels. Dit exemplaar was in 1527 gedrukt in Basel en wordt in Groningen bewaard. Het boek bevat de Griekse tekst van het Nieuwe Testament en de vertaling die Erasmus daar van maakte.

Mooi gezegd

In de marges van dit boek blijkt hoe kritisch Luther vaak stond tegenover Erasmus. En blijkt nog eens het felle, extraverte naturel dat zo kenmerkend voor hem was en hem vaak zo welsprekend maakte. Meer dan eens scheldt hij in zijn krassen in de kantlijn van het boek zijn collega uit. “Wat heeft dit gezwets voor zin?” “Je bent niet goed wijs!” “Sterf!” Maar ook blijkt hier en daar bewondering voor Erasmus’ vertaalwerk uit het Grieks: “Mooi gezegd”.

Het boek is na Luthers dood langs omwegen bij de Groningse geleerde Regnerus Praedinius terecht gekomen. Ook hij gebruikte opnieuw de marges van het boek om zijn visie te geven. Zijn kanttekeningen zijn vaak weer kritisch over Luther en enthousiast over Erasmus. Zo wordt in de marges van dit boek meteen een eigentijdse discussie zichtbaar tussen twee theologen.

Geschiedenis van het lezen

De digitale publicatie van Luthers bijbel is onderdeel van Annotated Books Online, een internationaal onderzoeksproject naar de geschiedenis van het lezen in de eerste eeuwen van de boekdrukkunst. Historici en bibliotheken uit Utrecht, Amsterdam, Gent, Londen, Princeton en York werken hierin samen om boeken te bestuderen en de sporen van hun lezers daarin te analyseren.

Dit project wordt gecoördineerd door de Utrechtse hoogleraar Arnoud Visser . Op Annotated Books Online kunnen gebruikers de boeken niet alleen raadplegen, maar ook zelf annotaties ontcijferen en vertalen.