Rentmeesterschap in plaats van winstmaximalisatie
Het moet een geschenk zijn voor externe relaties, van mensen die gastlessen organiseren tot leden van de werkveldcommissie. “We hebben op heel veel manieren relaties met buiten, en we willen hen daar graag voor bedanken.” Vertelt directeur Rieke de Vlieger van Aeres Hogeschool de volle zaal die is afgekomen op de jaarlijkse Life Lezing in Dronten.
Economy of life
In de zestig jaar dat Aeres en zijn voorgangers (hebben) bestaan heeft zich een tweetal forse omwentelingen voortgedaan in de missie van de hogeschool vertelt directeur Rieke de Vlieger in haar introductie. “We zijn gekomen vanuit een missie gedreven, voornamelijk door onderwijs. Het waren de tijden na de oorlog en het credo was ‘nooit meer honger’. Daarna zijn we via een missie van kennisverspreiding doorgegroeid naar onderwijsprogramma’s die vooral betekenis moeten brengen voor jonge mensen.”
De Vlieger typeert de economie waarvoor de studenten worden opgeleid als als een ‘economy of life’. Die visie moet herkenbaar zijn in het onderwijs en onderzoek aan de hogeschool. “Dit hangt ook samen met onze christelijke grondslag. Daarbij is de gevende natuur is daarbij onze inspiratie van waaruit we studenten bijbrengen om op een verantwoorde wijze met de wereld om ons heen mee om te gaan.”
Armoede en het klimaatprobleem hangen samen
Het thema waar keynotespreker Henk Jochemsen, emeritus-hoogleraar Christelijke Filosofie (Wageningen University and Research) en voormalig lector ethiek aan de Christelijke Hogeschool Ede, over te spreken komt is dan ook het thema rentmeesterschap. Volgens hem past deze benadering tot de wereld om ons heen perfect bij het tijdsgewricht waarin we verkeren. “En als een term als rentmeesterschap ineens heel vaak opduikt, dan is er vaak een probleem.”
Hij identificeert twee hoofdproblemen, namelijk armoede en ongelijkheid, en de milieuproblematiek. “Samen hebben deze de grootste impact op de landbouw op dit moment.” Volgens de Wereld Gezondheidsorganisatie zijn er zo’n 800 miljoen mensen in de wereld die in armoede leven, waarvan de helft zelfs in ultra-armoede.
“Als die mensen leven in honger en hebben geen voedselzekerheid.” Het feit dat er tegelijkertijd 1.9 miljard mensen ter wereld last hebben van overgewicht schetst volgens hem een vreemde paradox die op meer manieren terugkomt. “Als de 85 rijkste mensen in de wereld evenveel bezit hebben als de helft van de wereld dan heb je een probleem. De geschiedenis leert ons dat de democratie begint te rafelen aan de randen zodra die ongelijkheid toeneemt.“
Winstmaximalisatie leidt tot daling biodiversiteit
In een kort filosofisch intermezzo legt Jochemsen uit welk wereldbeeld ten grondslag ligt aan de huidige economie, en welke problematiek dit met zich meebrengt. Het (post)modernisme heeft volgens hem een utilistisch wezen gemaakt van de mens. “Bestaan gaat vooraf aan betekenis, in plaats van andersom zoals we in de klassiekere levenshouding gewend zijn. Die omslag heeft ervoor gezorgd dat de wereld wordt gezien als ‘grondstof’ voor ons bestaan.”
“Economie moet gaan over het voorzien van mensen in wat ze nodig hebben, niet over winstmaximalisatie.” De milieuproblematiek is volgens Jochemsen het gevolg van diezelfde houding. “Heel lang is het credo van de politiek geweest dat de economische vooruitgang vooraf moest gaan op de investering in het milieu. De tijd dat het de beurt was voor het milieu is niet gekomen en ondertussen hebben we de milieuproblematiek alleen maar verergerd.”
Jochemsen ziet dit onder andere terug in de manier waarop de mensheid het land en water om zich heen gebruikt. “Voedselsystemen zijn nu de bron van 60% van het verlies van biodiversiteits op het land, 24% van de uitstoot van broeikasgassen, 33% van de bodemdegradatie en 61% van de uitputting van commerciële visbestanden.”
Daarbij komt het feit dat slechts negen plantenrassen bij elkaar twee derde van de voedselproductie uitmaken. “Moet u zich voorstellen hoe ongelooflijk gevaarlijk dat is en hoe ongelooflijk kwetsbaar wij onszelf maken. Als de helft van de wereldbevolking afhankelijk is van wat ze uit de zee vissen, en die populaties vallen weg dan heeft dat direct een effect op armoede.”
Van beheersing naar beheer
In de driehoek van waarden people, planet en profit moet volgens hem dan ook een gemene deler gevonden worden. “Ik wil ervoor pleiten om rentmeesterschap te zien als de integratie van deze waarden. Ze moeten in relatie tot elkaar worden gezien omdat ze niet absoluut zijn.”
Een manier om tot die integratie te komen is door elke schakel van de (productie)keten gelijk te gaan belonen. “Door de marktmacht kunnen grote spelers in het veld nu nog de meeste toegevoegde waarde naar zich toetrekken.” Wat volgens Jochemsen nu gebeurt is dat de grote partijen, bijvoorbeeld de commodity traders, de winst naar zich toetrekken. “Dat leidt ertoe dat de boeren in relatieve armoede leven waardoor ze ook niet de kans hebben om duurzaam of milieubewust te produceren.”
Rentmeesterschap is voor hem dan ook breder dan in de klassieke formulering. De uitdaging voor de sector is volgens Jochemsen om echt afscheid te gaan nemen van de specialisering, intensivering en schaalvergroting. “Het is gewoon niet meer rationeel, en we hebben geen ‘correctie’ nodig maar een verschuiving van het paradigma.”
“Het ruikt een beetje naar spruitjes”
Duurzaam ondernemer Koert Jansen (Incluvest) treedt op als referent voor Jochemsen. Hij ziet in rentmeesterschap een belangrijke inspiratie voor zijn onderneming. “Maar het moet me van het hart dat het woord rentmeesterschap wel een beetje naar spruitjes ruikt. Zeker als je in een kring komt die minder christelijk is en dan slaat het niet echt aan.” Hij spreekt dan ook liever over zorgzaamheid als kern voor de missie van zijn bedrijf.
Op meerdere plekken in de wereld werkt Jansen met lokale boeren en ondernemers om hen te helpen een groter deel van de productieketen in eigen handen te krijgen. Hij geeft het voorbeeld van een cashewnotenbranderij in Burkina Faso. “Door een eigen fabriek op te zetten kunnen zij breken met de huidige situatie waarin de grondstof – cashewnoten in de vrucht – linea recta het land uit verdwijnt naar branderijen in Vietnam en India.” Door een groter deel van de keten in eigen beheer te houden kunnen er meer mensen lokaal werken en verdwijnt niet een enorm gedeelte van de winst in de zakken van anderen.
