GroenLinks: “marktwerking heeft van de universiteit een tyfuszooi gemaakt”

Nieuws | door Frans van Heest
24 mei 2019 | Zihni Özdil (GL) stelt dat door de marktwerking die door het Paarse kabinet in het hoger onderwijs is geïntroduceerd de universiteit kapot is gemaakt. Een verhit gesprek bij de presentatie van het boek van Eelco Runia.
Eelco Runia

Onlangs verscheen het boek ‘Genadezesjes’ van oud-universitair docent Eelco Runia waarin hij zijn beklag doet over wat hij  de McUniversity noemt. Het is een uitgebreide verhandeling van zijn ervaringen als docent op de Rijksuniversiteit Groningen waar hij vorig jaar publiek ontslag nam vanwege het in zijn ogen doorgeslagen managementdenken aan de universiteit. Bij de presentatie van het boek van Eelco Runia gingen wetenschappers, een bestuurder, een politicus en de schrijver met elkaar in discussie over de staat van de Nederlandse universiteiten.

Stoppen met outputfinanciering

Zihni Özdil (GL) mocht de discussie starten in Spui25, het debatcentrum van de Universiteit van Amsterdam. “Iedereen moet dit boek kopen. Eelco heeft wat mij betreft op een uitmuntende, beeldende, toegankelijke en humoristische manier beschreven hoe het eraan toegaat op de huidige McUniversity. Ik kan hierover meepraten. Ik heb het zelf acht jaar lang als docent op een universiteit dit ook gezien.” 

“Ik heb ook een puntje van kritiek” vervolgde Özdil verwijzend naar de tien aanbevelingen die Runia doet aan het einde van zijn boek. “Wat mij betreft heeft hij de belangrijkste aanbeveling van zijn boek verstopt onder nummer 9. Daarin staat dat er gestopt moet worden met outputfinanciering. Dat moet juist op nummer één staan, daar moet het boek mee beginnen.”

Het GroenLinks-Kamerlid stelde dat hij al langere tijd onderzoek doet naar het fenomeen van outputfinanciering. Het Kamerlid die tevens historicus is, is daarom de geschiedenis ingedoken. “Sinds ik onderwijswoordvoerder ben voor GroenLinks ben ik onderzoek aan het doen naar dit onderwerp. Zo ben ik een advies tegengekomen van de Onderwijsraad uit 2001. Dit was op verzoek van het tweede Paarse kabinet. De titel van het advies was ‘onderwijs in de markt.’”

Bij het lezen van dit onderzoek kwam hij een nogal militant marktdenken tegen. “Het leest als een soort van Sharia, een religieus document. In het advies wordt gezegd ‘onderwijs is een product’, dat staat er letterlijk.” Zegt Özdil met ongeloof in zijn stem. “Er moet concurrentie komen. De markt is in. Kortom, het is een soort religieus document.”

Dit is volgens het GroenLinks-kamerlid de reden dat er zoveel fout gaat in het hoger onderwijs anno 2019. “De Onderwijsraad kwam een jaar later met een vervolgrapport over bekostiging op basis van output. Al de problemen, al het gezeik – sorry dat ik scheldwoorden gebruik – alle tyfuszooi waar we nu mee te maken hebben. Dat heeft niet alleen gezorgd voor een Mc Universiteit, maar het is een complete neoliberale ondermijning van alles waar een democratie voor staat. Als wij studenten van toets naar toets jagen, zonder dat wij ze leren om kritisch na te denken, dan zijn we echt bezig om de democratie te ondermijnen.”

Managementgekte

De volgende spreker was Ewald Engelen, publicist en hoogleraar financiële geografie aan de UvA. Hij was blij dat iemand vanuit de academie zelf dit boek had geschreven. “Het is goed dat iemand die aan de universiteit werkt en met academisch gezag naar buiten komt en aan de brede buitenwereld laat zien wat voor ongelooflijke perverse machinerie de universiteit is.”

Engelen benadrukte dat niet alleen de universiteit last heeft van deze maatschappelijke ontwikkeling. “Wat mij betreft is dit een ziekte die we aantreffen in de hele Nederlandse publieke sector. Je ziet het bij ziekenhuizen, de kinderopvang, universiteiten en middelbare scholen. Die zuchten allemaal onder deze managers en deze managementgekte.”

De UvA-hoogleraar benadrukte dat dit systeem ook door de mensen die er zo’n last van hebben ook in stand wordt gehouden. “Ten eerste zijn het de insiders zelf die daaraan meedoen. Omdat we aan de ene kant menen dat we in de rare wetten die daar georganiseerd worden waarschijnlijk de winnaar zullen zijn en niet de verliezers. Die hoop hebben we in ieder geval.”

Wetenschappers gaan daar ook aan onderdoor, zo stelt Engelen. “Wij hebben tegelijkertijd ook te maken met een enorme intrinsieke motivatie. Het merendeel van de professionals die werken in ziekenhuizen, middelbare scholen en universiteiten worden gedreven door de zaak zelf. Die zijn niet uit op het maximaliseren van hun salaris. Die zijn misschien uit op het maximaliseren van hun reputatie en gezag, maar goed daar hebben we allemaal baat bij. Dat leidt ook tot uitwassen met enorme zelfuitbuiting en zelfexploitatie die je bij veel academici aantreft.”

Gij die zonder zonden is…

In het hol van de leeuw was ook vice-rector Frank Miedema (Universiteit Utrecht) uitgenodigd als bestuurder. Tot voor kort was hij decaan van UMCUtrecht. Miedema maakte net als Engelen het verwijt aan academici dat zij het huidige systeem op de universiteit in stand houden. “Ik heb mij laten overhalen om hier toch de hoedanigheid als universiteitsbestuurder een praatje te houden. Na mijn praatje gaan we met z’n allen naar buiten hier het Spui op en wie zonder zonden is mag mij dan stenigen. Ik kan dit zeggen, omdat ik weet dat wij allemaal zondig zijn. We hebben allemaal in dit liberale systeem gezeten.”

Miedema prijst het boek van Runia, omdat hij vindt dat het belangrijk is dat dit soort geluiden gehoord worden, maar had ook zijn bedenkingen. “Het is een lekker vilein boek geworden met veel humor en af en toe ook een beetje een hyperbool, maar jij zegt nu eenmaal dat het echt zo was. En een heleboel dingen hebben we natuurlijk al eerder gelezen. Maar ik denk ook dat het voor de voorzitter van het College van Bestuur van de Rijksuniversiteit Groningen ontzettend belangrijk is dat hij dit boek van kaft tot kaft leest.”

Miedema vertelde zelf door schade en schande te hebben ontdekt dat een bestuurder niet altijd alles weet wat er in zijn organisatie gebeurt. Hij vindt het daarom belangrijk om de verhalen van Runia tot zich te nemen. “Dit soort verhalen kunnen wij als bestuurders niet vaak genoeg horen. Ik heb zelf aan een heel groot instituut gewerkt met 12.000 medewerkers en 1.200 promovendi. Dan weet je echt helemaal niet wat er allemaal beneden in die loopgraven gebeurt. Dat is ook het gevaar van besturen en dat maakt je ook heel kwetsbaar.”

Het is volgens de oprichter van Science in Transition daarom zo belangrijk om dit soort verhalen wel tot je te nemen als bestuurder. “Wij hebben ons gerealiseerd dat je het soort geluiden zoals dat van Runia moet laten horen. Je moet met promovendi in de kantine gaan eten. En ook met militante hoogleraren als Ewald Engelen moet je gewoon in debat, anders hoor je het gewoon niet. Want mensen komen het jou niet vertellen. Mensen vinden dat moeilijk of ingewikkeld.”

Het is aan de politiek, de academie redt zichzelf niet meer

Zoals verwacht kreeg Runia ook de vraag of de universiteit nog te redden is. Een veelgehoord verwijt aan zijn adres is dat hij na het schrijven van zijn boek zelf geen verantwoordelijkheid heeft genomen. Dat vindt Runia zelf onterecht. “Dat is een van de dingen die mij voortdurend voor de voeten wordt geworpen, dat ik eruit gestapt ben. Ik vind dat eigenlijk een nogal bizar verwijt.”

“Het is een illusie dat je de universiteit van binnenuit kunt hervormen. Daarvoor geldt de uitspraak van George Orwell die hij eens heeft gedaan over mensen die blind bleven geloofden in de goede bedoelingen van Jozef Stalin. Orwell zei: ‘je moet intellectueel zijn om dat te blijven geloven.’ Op die manier vind ik dat je intellectueel moet zijn om te geloven dat de universiteit zichzelf kan hervormen.”

De hoop van Runia was daarom gevestigd op de politiek. “Ik vind dat hier een politieke opdracht ligt. Dat is ook de bedoeling van mijn boek geweest. Dat de politiek zich realiseert in welke situatie we zijn beland en dat de politiek zich moet afvragen: is dit het systeem wat wij willen? De politiek heeft de afgelopen decennia voortdurend verantwoordelijkheid afgeschoven, waarbij de randvoorwaarden werden gesteld met prestatieafspraken. Vervolgens hebben ze het aan de universiteiten en faculteiten gelaten over hoe ze dat invullen. Van dat systeem moeten we af.”

Ik word daar nu al zenuwachtig van

Miedema kwam hiertegen in verzet. In zijn ogen moet de politiek zich juist afzijdig houden van het reilen en zeilen van een universiteit. “Vanuit mijn perspectief vind ik het een beetje eng dat de politiek gaat bepalen hoe wij ons werk binnen de universiteit moeten gaan doen. Ik zie debatten in de Kamer over de universiteit, dan denk ik: dat moeten we echt niet hebben. Laat het in godsnaam over aan ons. Het is ons vak en daar moet je ook echt verstand van hebben. Laat dat niet aan de Tweede Kamer over. Met alle respect, maar ik word daar nu al zenuwachtig van.”

Tot slot was het Ewald Engelen die dezelfde oproep deed als Özdil om een einde te maken aan de outputfinanciering. “We zouden eigenlijk terug moeten naar lumpsumfinanciering waarbij elke universiteit een ‘x’ bedrag krijgt om daarmee zijn taken uit te voeren. De huidige outputfinanciering leidt tot de idiote situatie dat Amsterdam volhangt met posters van de Universiteit Leiden en als je in Leiden bent dan hangt het daar vol met posters van de Universiteit van Amsterdam. Dan moet je kijken wat dat allemaal niet kost.”

Overigens vindt de UvA-hoogleraar dat er sowieso meer geld moet naar het hoger onderwijs. “Wij moeten constateren dat wij als Nederlanders erg weinig geld overhebben voor het hoger onderwijs. Als je kijkt naar NWO dan daar hebben we een geweldig circus opgetuigd voor het verdelen van onderzoeksgelden. Een derde van het voormalige budget van NWO, dat hebben we in handen gegeven van de Nederlandse exportsector. Die sector mag via het topsectorenbeleid -ook weer een eufemisme van heb ik jou daar – €250 miljoen van het budget van NWO verdelen. Het zijn de private bedrijven die veel te weinig spenderen aan R&D en die krijgen dan een derde van de publieke gelden in handen. Dat is natuurlijk potsierlijk.”


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK