Leiderschapsonderwijs moet verpleegkundestudenten mondiger maken
Ter gelegenheid van de Internationale Dag van de Verpleging staat Hogeschool Inholland stil bij het thema ‘verpleegkundig leiderschap’ – iets dat verpleegkundigen nodig hebben om de uitdagingen in de zorg het hoofd te bieden, vindt Sanne Cordfunke-Krebbekx. Zij is docent Verpleegkunde bij Inholland en riep onlangs in Trouw op om verpleegkundigen te laten meebesturen in de zorg. Daarnaast publiceerde Dagblad van het Noorden vandaag een stuk van haar dat ze samen met Inholland-student Levy Bakker schreef. Cordfunke-Krebbekx en Bakker, die vandaag de Anna Reynvaan Studentenprijs 2021 won met haar onderzoek naar gebruik van cafeïne in de psychiatrische praktijk, vertellen ScienceGuide waarom leiderschapsonderwijs binnen de verpleegkundeopleidingen van groot belang is.
Leiderschapsonderwijs bij verpleegkundeopleidingen
“Bij Inholland proberen we verpleegkundestudenten al vanaf de eerste periode leiderschapsonderwijs aan te bieden“, vertelt Cordfunke-Krebbekx. “Daarbij gaan we in op verschillende lagen van leiderschap. Zo is er leiderschap aan het bed van de patiënt, persoonlijk leiderschap om jezelf goed weerbaar en hoorbaar te maken in de huidige situatie, en leiderschap op het niveau van bestuur, beleid en politiek. Vooral het weerbaar maken voor het werk komt aan bod in dat leiderschapsonderwijs.”
Het leiderschapsonderwijs is als verplicht onderdeel geïntegreerd in het curriculum van Inholland. Wel wordt het binnen iedere stroming van het onderwijs (voltijd, duaal en deeltijd) op een andere manier behandeld en getoetst, vertelt Cordfunke-Krebbekx. “We proberen heel vrij te toetsen. Zo kunnen studenten ook concrete eigen casussen en voorbeelden gebruiken. Het wordt zo persoonlijk mogelijk gemaakt.”
De verpleegkundige als leider
In het leiderschapsonderwijs bij de verpleegkundeopleidingen hebben vooral leiderschap aan het bed van de patiënt en het persoonlijk leiderschap van de verpleegkundige de aandacht. Die twee vormen van leiderschap hebben hogere prioriteit dan bestuurlijk leiderschap, legt Cordfunke-Krebbekx uit. “Het is belangrijk dat studenten eerst leren hoe ze moeten opkomen voor patiënten of hoe ze voor zichzelf de ruimte kunnen maken om zich verder te specialiseren in een bepaalde richting. Wil je als verpleegkundige iets kunnen betekenen binnen de huidige vorm van beleid en bestuur, dan zul je eerst meer ervaring als professional moeten opdoen.”
Wat studenten echter al wel tijdens hun opleiding kunnen ontwikkelen, is leiderschap binnen een team. Levy Bakker, deeltijd student Verpleegkunde bij Inholland Amsterdam, vertelt dat ze daarbij veel baat heeft gehad. “Ons wordt geleerd om coachende vaardigheden te ontwikkelen en die toe te passen binnen de teams waarin we werken, zodat de werkomgeving positief wordt beïnvloed. We hebben te maken met een hoge werkdruk, maar door een prettige en ondersteunende werkomgeving te creëren kunnen we misschien zorgen dat de uitstroom van verpleegkundigen afneemt.”
Leiderschapsonderwijs als recent fenomeen
De aandacht voor leiderschap binnen verpleegkundeopleidingen is tamelijk nieuw, weet Cordfunke-Krebbekx uit ervaring. “Zelf ben ik tien jaar geleden als verpleegkundige afgestudeerd bij Inholland, maar ik heb nooit leiderschapsonderwijs in mijn curriculum gehad. We willen er echter naartoe dat de verpleegkundige de regievoerder in de casus van een patiënt is. Daarom geven we studenten nu, naast het vaktechnische en persoonlijke leiderschapsonderwijs, ook mee dat ze kunnen toegroeien naar bestuurlijke vormen van leiderschap wanneer ze eenmaal een tijdje actief zijn op de werkvloer.”
Meld u hier aan voor de ScienceGuide Nieuwsbrief
Bakker ziet nu voor zichzelf al meer ruimte om te denken over bestuurlijk leiderschap. “Als verpleegkundige ben je gewend jezelf weg te cijferen ten opzichte van mensen die een hogere rang hebben, maar het leiderschapsonderwijs heeft mij ertoe gebracht mijn eigen visie en ervaring meer te waarderen. Dat geeft mij als verpleegkundige stevigheid en zelfvertrouwen bij het uitdragen hiervan. Uiteindelijk wil ik verpleegkundig specialist worden, mede met het oog op het feit dat ik dan meer zeggenschap krijg in de zorg voor patiënten.”
Verpleegkundigen moeten opkomen voor zichzelf
Zolang verpleegkundigen niet middels leiderschapsonderwijs wordt aangeleerd om op de voorgrond te treden in debatten of besluitvormingsprocessen die henzelf betreffen, blijft er een belangrijk potentieel van verpleegkundigen onbenut, waarschuwt Cordfunke-Krebbekx. “Verpleegkundigen treden vanuit zichzelf niet snel op de voorgrond, en eigenlijk is precies dat ons probleem. Wij hebben ontzettend veel hart voor ons werk, maar we komen niet genoeg voor onszelf op. Daarom vinden we het heel belangrijk dat een nieuwe generatie verpleegkundigen leert dat wel te doen.”
Die mondigheid vindt Cordfunke-Krebbekx één van de belangrijkste dingen aan het leiderschapsonderwijs binnen verpleegkundeopleidingen, vertelt ze. “We moeten studenten leren voor zichzelf op te komen en dingen beter te maken voor hun beroepsgroep. In alle publieke gesprekken over de zorg hoor je zelden de inbreng van verpleegkundigen; het zijn altijd artsen die bij praatprogramma’s aan tafel zitten en vertellen hoe het gaat met de zorg. Maar wij als verpleegkundigen kunnen best zelf vertellen wat wij vinden en ervaren, en dat moeten we ook vaker gaan doen.”
Voorbereiding op een werkveld met tekorten
Ondertussen wacht de verpleegkundigen in opleiding een werkveld dat een tekort aan tijd, geld en mensen kent. Bakker weet inmiddels uit eigen ervaring hoe zwaar dat kan zijn. “Ik werk in de psychiatrie, waar je vanwege de complexiteit van zorg sowieso te maken hebt met een hoge werkdruk”, vertelt ze. “Als de voorwaarden waaronder je werkt dan ook nog onvoldoende zijn, neemt de uitstroom van verpleegkundigen toe, terwijl er al een enorm tekort is. Daar kan de kwaliteit van de zorg onder komen te lijden.”
Binnen de verpleegkundeopleidingen van Inholland leidt het vooruitzicht van een dergelijk werkveld gelukkig nog niet tot een grote uitstroom onder studenten, weet Cordfunke-Krebbekx. “De studenten die voor verpleegkunde kiezen, doen dat vaak niet zomaar; die hebben er goed over nagedacht en zien het echt als een roeping.” Ze ziet echter wel dat de uitstroom van verpleegkundigen het hoogst is in de eerste drie jaar na de opleiding. “Wij proberen studenten daarop zo goed mogelijk voor te bereiden, bijvoorbeeld door ze te laten stagelopen in verschillende richtingen en hen zo goed mogelijk te laten kennismaken met de realiteit van het werkveld.”
Maak verpleegkundeonderwijs meer onderzoeksgericht
Ook het onderwijs zelf biedt nog ruimte tot verbetering, denkt Cordfunke-Krebbekx. Zo wordt er binnen de master tot verpleegkundig specialist nog geen aandacht geschonken aan leiderschap. “Dat vind ik bijzonder, want als verpleegkundig specialist ben je zelfstandig behandelaar; je neemt belangrijke taken over van een arts. Daarbij heb je toch kennis van of ervaring met een andere vorm van leiderschap nodig dan wanneer je een mbo- of hbo-verpleegkundige bent.”
Leiderschapsonderwijs zou op alle lagen van verpleegkundeopleidingen moeten terugkomen, vindt ze; “zowel bij verzorgenden en verpleegkundigen op het mbo als bij verpleegkundige hbo-opleidingen en verpleegkundige hbo-masters. De masters en het mbo kunnen daarin zeker nog een inhaalslag maken.”
Daarnaast zou Cordfunke-Krebbekx binnen de verpleegkundeopleidingen graag meer aandacht zien voor praktijkgericht onderzoek en evidence-based practice. “Die twee elementen vormen een groot onderdeel van leiderschap in de zorg; als je dingen anders wilt doen, zul je immers moeten kunnen aantonen waarom dat beter is. Vanuit het perspectief van leiderschap zou het verpleegkundeonderwijs dus nog meer onderzoeksgericht mogen zijn.”
