Universiteiten niet verplicht om nieuwe ombudsfunctie voor studenten toegankelijk te maken
De nieuwe ombudsfunctie die in de cao Nederlandse universiteiten wordt vastgelegd geeft universiteiten op belangrijke punten vrijheid om de functie zelf in te vullen, bleek in februari uit een schriftelijk overleg van de Kamer. Verschillende fracties uitten hun zorgen over de keuzevrijheid van universiteiten om studenten wel of geen toegang tot de ombudsfunctionaris te verlenen. Ook hadden ze hun twijfels bij de onafhankelijkheid van de ombudsfunctie en de meldingsbereidheid van medewerkers en studenten. Van Engelshoven beantwoordde de vragen van de fracties deze week in een schriftelijk overleg.
Onafhankelijkheid en relatie tot het CvB
D66, de PvdA en GroenLinks plaatsten vraagtekens bij de relatie tussen de ombudsfunctionaris en het College van Bestuur (CvB). Zij vroegen zich af of de ombudspersoon wel onafhankelijk genoeg zou zijn wanneer deze in de bestaande universiteitsstructuren ingebed zou worden. De demissionair minister antwoordt daarop dat de ombudspersoon “zonder ruggenspraak” direct aan het CvB rapporteert en adviseert, waarbij de onafhankelijkheid van de functionaris in het universitair reglement wordt vastgelegd. De ombudspersoon mag zelfstandig en onafhankelijk, gevraagd en ongevraagd advies geven.
Het CvB wordt echter niet verplicht om de adviezen van de ombudspersoon te volgen. Van Engelshoven voegt daaraan toe dat, wanneer het CvB een advies van de ombudsfunctionaris niet opvolgt, het daarbij wel uitleg moet geven. “Ik ga er daarom wel vanuit dat het CvB – gelet op zijn verantwoordelijkheid – motiveert aan de Raad van Toezicht wanneer het afwijkt van een advies van de ombudsfunctionaris”, schrijft de demissionair minister.
Meld u hier aan de ScienceGuide Nieuwsbrief
De ChristenUnie vroeg zich af of de onafhankelijkheid van de ombudsfunctie niet beter gewaarborgd zou kunnen worden als er een nationaal klachtenloket zou worden ingesteld, in plaats van de ombudspersonen in universiteiten in te bedden. Ook de PvdA verklaarde zich herhaaldelijk voorstander van een nationaal klachtensysteem, mede om instellingsoverstijgende problemen aan te pakken.
Van Engelshoven antwoordt dat een ombudspersoon genoeg afstand heeft van de faculteiten om onafhankelijk te blijven, maar tegelijkertijd dicht genoeg op de werkvloer zit om de specifieke omgeving en context van de klacht te begrijpen. Zij meent dat een nationaal loket zou leiden tot een uniform beleid, wat niet werkt bij het opvolgen van klachten. Daarnaast stelt ze dat een onafhankelijke ombudsfunctionaris binnen een universiteit ook oplossingen voor onderliggende problematiek kan aandragen.
Wie helpt de studenten?
Ook de toegang van studenten tot de ombudspersoon blijkt een punt van discussie. In het voorgestelde plan mogen universiteiten zelf beslissen of studenten toegang tot de ombudsfunctionaris zullen hebben. De VVD, SP, PvdA en de ChristenUnie wilden weten waar studenten terecht kunnen wanneer hun universiteit ze geen toegang tot de ombudspersoon verleent. Zij benadrukten dat de sociale veiligheid op de universiteit, die met een ombudsfunctionaris verbeterd zou moeten worden, ook studenten aangaat. Studenten, voegde de ChristenUnie toe, hebben ook maken met de ‘hiërarchie, afhankelijkheid en sociale normen’ die volgens een eerdere evaluatie van het ombudspersoon-plan een uitdaging vormen voor het waarborgen van de sociale veiligheid.
Bovendien merkte de PvdA al op dat een onderscheid tussen studenten en medewerkers in hun toegang tot de ombudsfunctionaris voor onduidelijkheid kan zorgen onder promovendi. Zij worden aan de ene universiteit tot de studenten gerekend en aan de andere tot de medewerkers, en hebben daarom niet allemaal toegang tot een ombudspersoon die enkel voor medewerkers toegankelijk is.
Van Engelshoven erkent dat “de gehele academische gemeenschap toegang dient te hebben tot toereikende vangnetten”, maar dat de cao Nederlandse universiteiten, waarin de ombudsfunctie is vastgelegd, alleen voor medewerkers geldt. Zij wijst erop dat sommige universiteiten een ombudsfunctionaris voor studenten hebben ingesteld of dit voor 1 juli 2021 zullen doen.
Ze roept de universiteiten die nog geen ombudsfunctionaris voor studenten hebben ingericht op om de toekomstige ombudsfunctie ook voor studenten toegankelijk te maken, of een aparte studentenombudsman in te stellen. Voorts wijst Van Engelshoven erop dat een toegankelijke faciliteit voor klachten voor studenten al wettelijk vastgelegd is en de bestaande hulpstructuren aan universiteiten ook toegankelijk zijn voor studenten.
Anoniem melden
GroenLinks en de PvdA uitten in hun vragen zorgen om de meldingsbereidheid van slachtoffers als een ombudspersoon binnen de bestaande universiteitsstructuren wordt geplaatst. “Met andere woorden,” vroeg de GroenLinks-fractie, “hoe wordt ervoor gezorgd dat de ombudsfunctionaris niet louter een toevoeging is aan een structuur die al tekortschiet?” De PvdA-fractie voegde daaraan toe dat een optie om klachten online te melden mogelijk kan bijdragen aan de meldingsbereidheid, omdat dit anoniem en toegankelijk kan zijn.
De demissionair minister antwoordt dat universiteiten de meldingsbereidheid en zichtbaarheid van de ombudsfunctionaris willen vergroten door middel van informatiecampagnes en meer vertrouwenspersonen. In aanvullende maatregelen, zoals een onafhankelijke klachtencommissie ziet ze nog geen heil. “Ik vind het belangrijk dat de universitaire ombudsfunctie eerst goed wordt ingebed, voordat eventuele aanvullende maatregelen worden overwogen”. Melders die ontevreden zijn met de manier waarop klachten binnen de bestaande universiteitsstructuren worden behandeld verwijst ze naar de Nationale Ombudsman .
Ze deelt de mening van de PvdA dat online toegankelijkheid tot de ombudspersoon belangrijk is, maar vindt dat de anonimiteit van de meldingen door de universiteiten bepaald moet worden. “De behandeling van een anonieme melding is complex omdat de context van het grensoverschrijdend gedrag relevant is voor het begrijpen en onderzoeken van de melding.”
