Geweld tegen vrouwen op de universiteit zit diep ingebakken
Een internationaal team van onderzoekers, onder andere van de Radboud Universiteit, heeft de conclusie getrokken dat de managementcultuur op universiteiten debet is aan de vaak onbestrafte seksuele intimidatie en het gendergerelateerde geweld. In dit onderzoek hebben de wetenschappers bekeken hoe de organisatie van het hoger onderwijs seksuele intimidatie mogelijk maakt en wat ertegen gedaan kan worden. De onderzoekers komen met een reeks aan voorstellen die de universiteit een veiligere werkomgeving voor vrouwen moet maken.
Er is een toenemend bewustzijn
Er is toenemend bewustzijn en toenemende bezorgdheid over seksuele intimidatie in het hoger onderwijs, schrijven de onderzoekers. Hoger onderwijsinstellingen zijn zich daarvan bewust, niet in de laatste plaats vanwege het ontstaan van de #MeToo-beweging en verhalen van studenten en beginnende academici in het hoger onderwijs. Toch zeggen de onderzoekers dat er nog een wereld te winnen valt.
Veel onderzoeken naar gendergerelateerd geweld wijzen op onderrapportage als een probleem. Uit eerder onderzoek naar seksuele intimidatie in het hoger onderwijs blijkt een zeer grote variatie in de prevalentie van dit fenomeen te bestaan. Dit hangt samen met de grootte en de aard van de steekproef, de manier waarop respondenten worden geselecteerd en de vragen die worden gesteld.
Het meeste onderzoek naar gendergerelateerd geweld in het hoger onderwijs richt zich op studenten, en de cijfers van dat soort onderzoeken lopen nogal uiteen. Zo zou elf tot 73 procent van de vrouwen hiervan last hebben, tegenover drie tot 26 procent van de heteroseksuele mannen.
Het wordt als een individueel probleem gezien
Het seksuele geweld wordt vaak als een individueel probleem gezien dat de klager zelf moet oplossen, schrijven de onderzoekers. Ook wordt het probleem soms gefnuikt door klagers te ontmoedigen om een officiële klacht in te dienen, of door het stille vertrek van de dader. In beide gevallen ligt de focus op het individu en wordt het institutionele karakter van het geweld niet aangepakt. Slechts een kleine minderheid van de slachtoffers neemt juridische stappen; instellingen zelf blijken dat zelden te doen.
De klacht van de klager wordt vaak afgezet tegen de positie van de man die vaak een belangrijke inkomstenbron voor de universiteit is, omdat die veel onderzoeksbeurzen binnenhaalt. Deze ‘ster’ van de universiteit, zoals de onderzoekers dat omschrijven, houdt vaak sterk verband met de reputatie van de universiteit en wordt dikwijls in één adem genoemd met excellentie. Zo’n winner take all cultuur kan giftige mannelijkheid legitimeren, waarschuwen de onderzoekers, een cultuur die niet bevorderlijk is voor het melden van gendergerelateerd geweld.
Competitie versterkt de intimidatie
Relatief weinig onderzoek heeft zich gericht op de organisatiestructuren in het hoger onderwijs. Eerder onderzoek toont aan dat de precaire arbeidsvoorwaarden een goede voedingsbodem zijn voor gendergerelateerd geweld. Uit eerder Nederlands onderzoek van Marijke Naezer blijkt dat de competitieve en individuele cultuur aan universiteiten gendergerelateerd geweld en seksuele intimidatie kunnen versterken.
Volgens het internationale onderzoeksteam is er uitgebreid wetenschappelijk bewijs dat in beroepen die gedomineerd worden door mannen, zoals in de wetenschap veelal het geval is, het meer waarschijnlijk is dat vrouwen blootgesteld worden aan openlijke seksuele intimidatie. Dat niet alleen, vrouwen kunnen in een door mannen gedomineerde werkomgeving ook meer rekenen op intimidatie, vernedering, kleinering en uitsluiting – met constante controle op en subtiele sabotage van het werk en de reputatie van vrouwen.
Dominantie van mannen en ‘universiteitsmerk’ moet worden doorbroken
Om de dominatie van mannen binnen hoger onderwijsinstellingen te doorbreken, is het van belang dat de associatie tussen ‘mannen’ als sociale categorie en de begrippen ‘hiërarchie’ en ‘macht’ wordt doorbroken, zo stellen de onderzoekers.
Daarom moet er een einde komen aan een bestuursstijl met een focus op prestatie-indicatoren, zeker met betrekking tot onderzoeksresultaten. De focus ligt daarbij op meetbare kennis die tevens gebruikt kan worden om hoger in de internationale rankings te komen. De combinaties van dit neoliberale systeem en het patriarchaat, met daaraan toegevoegd de slechte arbeidsvoorwaarden, houden de slechte positie van vrouwen in de academie in stand. Daardoor wordt ook de aansprakelijkheid rondom het gendergerelateerde geweld voortdurend vermeden.
De neoliberale cultuur binnen de academie wordt versterkt door de hyperconcurrentie om een vaste aanstelling op een universiteit, maar ook door de onevenwichtige machtsverhoudingen met veel directe en indirecte afhankelijkheid ten aanzien van loopbaanontwikkeling, schrijven de onderzoekers. In de eerdergenoemde context van de neoliberale branding van een universiteit wordt de bescherming van het individu veel minder belangrijk geacht dan de bescherming van het merk van de hoger onderwijsinstelling.
Genderincompetent leiderschap versterken het geweld tegen vrouwen
Van slecht leiderschap is aangetoond dat het pesten voorspelt. Het lijkt erop dat slecht leiderschap een soortgelijk effect heeft op de mate van gendergerelateerd geweld, aldus de onderozekers. Genderincompetente leiders van een hoger onderwijsinstelling kunnen impliciet of expliciet een organisatiecultuur creëren die giftige mannelijkheid legitimeert, bijvoorbeeld door voortdurende bevoordeling van academische mannelijkheid. Ook het niet serieus nemen van klachten, het niet bestraffen van daders en klagers niet beschermen tegen represailles behoort tot deze giftige, academische mannelijkheid, aldus de onderzoekers.Daarom is het van belang dat de leiding van een instelling actief uitdraagt dat gendergerelateerd geweld niet acceptabel is.
Tot slot zeggen de onderzoekers dat het van belang is om aan de cultuur van hoger onderwijsinstellingen te werken. Instellingen hebben de verantwoordelijkheid om hun door mannen gedomineerde bestuurscultuur, die samenhangt met de hiërarchische en neoliberale bestuurscultuur, aan te passen. Vrouwen zijn in de minderheid als het gaat om leidinggevende functies in het hoger onderwijs, en dat is volgens de onderzoekers de reden dat daar zoveel geweld en en haat jegens vrouwen is. Dit vraagt volgens hen om een verandering van de genderbalans in leidinggevende posities.
