Ontwikkelen van flexibel onderwijs: wat willen studenten en waarom?
Veel hogescholen zijn bezig om hun onderwijs flexibeler in te richten en aan te bieden. Maar wat willen studenten eigenlijk zelf? De Hanzehogeschool Groningen heeft, in samenwerking met Hogeschool Windesheim en in navolging van eerder onderzoek naar flexibilisering aldaar, in studiejaar 2021-2022 onderzoek gedaan naar de behoefte aan flexibilisering onder studenten.
‘Autonomie’ is de belangrijkste reden waarom studenten binnen de Hanzehogeschool behoefte hebben aan flexibel onderwijs. Zelf dragen studenten ook opvallend vaak ‘welzijn & inclusiviteit’ als reden aan. De redenen die studenten aanvoeren blijken echter divers te zijn. Wat zij vervolgens concreet verlangen en verwachten van flexibel onderwijs, loopt nog sterker uiteen.
Redenen voor flexibel onderwijs
Sinds het verschijnen van het rapport van Rinnooy Kan in 2014 over flexibel hoger onderwijs voor volwassenen werken diverse hogescholen in Nederland aan het flexibiliseren van hun onderwijsaanbod (zie ook de Strategische agenda hoger onderwijs en onderzoek van OCW). Met flexibel onderwijs bedoelen we in dit artikel een onderwijsstelsel dat toekomstbestendig wordt gemaakt, waarbij voldoende aandacht is voor keuzeruimte en maatwerk in het curriculum en waarbij flexibele leerroutes, differentiatie en profielen binnen opleidingen worden gerealiseerd (conform Commissie Veerman, 2010; Ministerie van OCW, 2011; 2014).
Behoefte bij studenten aan flexibel onderwijs
In het ontwerpen en verzorgen van flexibel onderwijs is het cruciaal om de behoefte van studenten aan flexibel onderwijs te kennen. Zo kan een opleiding zo goed mogelijk een faciliterende rol spelen tussen de professionele ambitie van de student (‘weten wat studenten willen en nodig achten, zodat het voor hen daadwerkelijk passend is’) én die van het werkveld, met een eigen beroepsprofiel en actuele vraagstukken.
Uit de review van het Versnellingsplan naar de studentbehoefte aan flexibilisering (Huizinga et al, 2022) bleek de gewenste flexibiliteit in alle daarop gerichte onderzoeken hoger te zijn dan de ervaren flexibiliteit. Tegelijkertijd bleken de behoeften van studenten erg gevarieerd te zijn. Zo heeft een deel van de studenten behoefte aan veel flexibiliteit in de samenstelling van het studieprogramma, en heeft een ander deel deze behoefte juist niet.
De wekelijkse nieuwsbrief is nog korte tijd gratis te ontvangen. De voorwaarden vindt u hier.
Uit deze review bleek ook dat er sinds de corona-uitbraak maar beperkt onderzoek is gedaan naar de behoefte van studenten aan flexibel onderwijs. Het gebrek aan zicht op deze behoefte werd bevestigd in het webinar dat SURF organiseerde (‘Flexibilisering van het hoger onderwijs – Studentbehoeftes, 5 juli 2022). Tijdens dit webinar bleek dat meer dan twee derde van de 85 deelnemers vanuit verschillende hogescholen geen zicht had op de flexibiliseringsbehoeften onder studenten.
Studentbehoeften binnen Hanzehogeschool
De maatschappelijke en demografische ontwikkelingen in Noord-Nederland zijn voor de Hanzehogeschool belangrijke redenen om het onderwijs flexibeler te maken. De Hanze heeft gekozen voor de term ‘passende leerroute’ en heeft in 2021 de ambitie geformuleerd om alle studenten een passende leerroute te bieden richting een erkende kwalificatie (van Edubadges tot formele diploma’s).
“Flexibiliteit (agility) is de toekomst. Het is niet de vraag of de opleiding/Hanze moet veranderen of niet, maar wanneer dit gebeurt en of er anders nog überhaupt mensen op de Hanze willen studeren.” – Student-quote uit vragenlijst
Door het onderwijs flexibeler te maken, bijvoorbeeld met betrekking tot vorm, plaats of inhoud, kan een student zelf een passende leerroute vormgeven en doorlopen. Om opleidingen te helpen zicht te krijgen op de behoeften van studenten op het gebied van flexibilisering, zijn studenten van de Hanze in 2021-2022 uitgebreid bevraagd.
Waarom hebben studenten behoefte aan flexibel onderwijs?
Uit het Hanze-brede onderzoek (Rutgers, Van Kuijk, Van Raad & Ovbiagbonhia, 2022), opgezet in samenwerking met Hogeschool Windesheim en in navolging van eerder vragenlijstonderzoek van Windesheim hiernaar (Bolhuis et al., 2020), blijkt dat 86 procent van de ruim duizend respondenten behoefte heeft aan flexibilisering. Die behoefte bestaat onder studenten uit alle vormen van onderwijs (voltijd, deeltijd en duaal) en alle studiejaren (eerstejaars bachelor tot en met de master).
“Door flexibilisering kan ik mijn studie vormgeven aan de hand van mijn persoonlijke ontwikkelingswensen, waardoor ik uiteindelijk een betere professional ga zijn.”
– Student-quote uit vragenlijst
Flexibilisering werd in deze vragenlijst zo uitgelegd: ‘Dat jij in staat bent keuzes te maken. Bijvoorbeeld om een eigen leerroute te kiezen die meer verbredend of verdiepend is of keuzes te maken in het tempo van de opleiding (versnellen of vertragen).’ Als belangrijkste reden voor flexibilisering noemen studenten autonomie/eigenaarschap, gevolgd door de combinatie van werk en opleiding en het kunnen kiezen met wie studenten samenwerken. Dit resultaat geldt voor het technisch, gamma- en kunsten-domein. Voor het economisch domein is de belangrijkste reden de combinatie van werk en opleiding.
Studenten konden zelf ook redenen aandragen waarom zij behoefte hebben aan flexibel onderwijs. Een opvallend vaak genoemde reden is welzijn. Meer flexibel onderwijs heeft volgens de studenten een gunstig effect op de mogelijkheid gezond te studeren. Studenten noemen daarbij aspecten zoals het combineren van een mentale en/of fysieke uitdaging met een opleiding, het combineren van andere taken met een opleiding, reistijd, efficiëntie, stressreductie en zelf het tempo kunnen bepalen.
“Persoonlijk mentaal helaas weleens voor uitdagingen gestaan, een maand later (kunnen!) starten of een deadline/tentamen zelf kunnen inplannen had enorm veel ‘lucht’ geboden in bepaalde periodes. […] Eigen verantwoordelijkheid wordt vaak aangehaald en mentale gezondheid ook steeds meer, maar in een standaard gestructureerde opleiding gaat het voor sommige mensen soms simpelweg niet optimaal samen.” – Student-quote uit vragenlijst
De noodzaak van flexibel onderwijs voor studenten met een mentale en/of fysieke uitdaging werd eerder in ScienceGuide verwoord door de Landelijke Studentenvakbond (zie: Terugkeer naar fysiek onderwijs verkleint toegankelijkheid hoger onderwijs – ScienceGuide). Ook in het werk van bijv. Jonker, März & Voogt (2020) speelt het toegankelijkheidargument voor flexibilisering een belangrijke rol.
Behoeften concreter in beeld
Niet alleen de redenen van studenten zijn divers. Wat zij vervolgens concreet verlangen en verwachten van flexibel onderwijs loopt nog sterker uiteen. Zo blijken de respondenten van het ene opleidingencluster (school) in het economisch domein gemiddeld genomen een sterkere behoefte te hebben aan keuzeruimte op facetten rondom toetsing (denk aan kunnen kiezen wanneer de toets plaatsvindt of ruimte om te kiezen tussen verschillende toetsvormen).
In de maand april doet ScienceGuide onderzoek naar de ervaringen met en opvattingen over het Erkennen en Waarderen-programma. Alle wetenschappers van universiteiten en kennisinstellingen worden uitgenodigd de enquête in te vullen. Klik hier voor de enquête (en hier voor de Engelstalige versie).
Respondenten van een ander opleidingencluster in hetzelfde domein hebben gemiddeld genomen juist meer behoefte aan keuzeruimte ‘van en met wie er geleerd werd’ (van studiebegeleider tot en met studiegenoten bij groepsopdrachten) en het kunnen versnellen/vertragen van de opleidingsduur. Het groeipotentieel (het verschil tussen ervaren en gewenste keuzeruimte) blijkt groter voor opleidingen binnen het economie- en gamma-domein dan voor opleidingen binnen het techniek- en kunsten-domein.
Belang van dialoog en data
Het onderzoek is een eerste Hanze-brede verkenning naar de behoefte van studenten aan flexibilisering en geeft een inkijkje in de aspecten die studenten in dit kader van belang vinden. Sommige bevindingen kunnen worden vertaald naar ‘laaghangend fruit’, relatief makkelijk door opleidingen op te pakken en te implementeren. Andere bevindingen zijn complexer, of laten nog ruimte voor interpretatie en behoeven meer onderzoek.
Reageren op dit stuk middels een ingezonden bijdrage? Neem contact op met de redactie via redactie@scienceguide.nl.
Bij de Hanze worden de uitkomsten uit dit onderzoek aangegrepen om in gesprek te gaan. Dit dient meer belangen; zo kunnen studenten mondeling nog meer of beter kenbaar maken wat de behoefte is, kunnen opleidingen het waarom en waartoe van flexibilisering nog scherper krijgen en kunnen zij ontwerpprincipes maken voor nieuwe, flexibele curricula waarin passende leerroutes mogelijk zijn.
