Internationale onderzoekers voelen zich zondebokken aan Nederlandse universiteiten
Het nieuwe taalbeleid in het Nederlandse hoger onderwijs, dat minister Dijkgraaf nog dit jaar aan de Kamer moet presenteren, komt rechtstreeks voort uit de bezorgdheid van sommige politici over internationalisering en het groeiende gebruik van het Engels in het hoger onderwijs. Vanuit een langetermijnperspectief kan dit beleid discriminerende werkomstandigheden in het hoger onderwijs creëren wanneer het functioneert als een barrière die internationale wetenschappers ervan weerhoudt hogere posities te bekleden.
Grijp nu in om erger te voorkomen
Aan de Rijksuniversiteit Groningen stelt men al langer taaleisen, zowel in het Engels als het Nederlands waaraan onderzoekers moeten voldoen om bijvoorbeeld promotie te kunnen maken binnen de academische wereld. In de breedte van het hoger onderwijs zijn de taaleisen voor het Nederlands echter nog in ontwikkeling, en de volledige impact is nog onbekend. “Het is daarom cruciaal om nu in te grijpen in deze discussie”, stelt Seonok Lee de onderzoeker uit Groningen.
Internationale medewerkers zijn sinds het begin van deze eeuw een essentieel onderdeel van de Nederlandse universiteiten geworden. Omdat Nederlandse universiteiten hun mondiale concurrentiepositie willen versterken, rekruteren ze actief internationaal talent dat in staat is om onderzoek in het Engels uit te voeren en te publiceren in internationaal erkende wetenschappelijke tijdschriften.
Voor internationale docenten en wetenschappers aan de Rijksuniversiteit Groningen zijn er twee primaire redenen om naar Nederland te komen, aldus het genoemde onderzoek: de Engelstalige omgeving van de universiteiten en de kansen voor professionele ontwikkeling – niet alleen in Nederland, maar in heel Europa. Het nettosalaris of de waardering voor academici is soms lager dan in hun land van herkomst, maar dat houdt hen niet tegen, lieten de meeste respondenten weten.
Het is goed toeven in Nederland
De geïnterviewden uitten over het algemeen grote tevredenheid over hun werk- en leefomstandigheden in Nederland. Ze gaven aan zich meer op hun gemak te voelen in Nederland in vergelijking met enkele andere Europese landen waar ze eerder hebben gewoond en gewerkt, waaronder Denemarken of Duitsland.
Alle respondenten erkennen het belang van het leren van de Nederlandse taal en hadden al Nederlandse taalcursussen gevolgd voordat ze op de hoogte waren van de Nederlandse taaleisen voor het verkrijgen van een vast contract of promotie binnen de RUG. Een aantal wilde de Nederlandse taal leren om het dagelijks leven in de lokale Groningse gemeenschap te vergemakkelijken en om Nederlandse vrienden te maken. Anderen namen het leren van de Nederlandse taal serieuzer omdat hun kinderen naar lokale scholen gaan.
In tegenstelling tot internationale studenten, uitwisselingsstudenten en promovendi, ontvangen internationale docenten geen gratis Nederlandse taalcursussen van de Rijksuniversiteit Groningen. Financiële steun voor Nederlandse taaltraining is afhankelijk van de specifieke afdelings- en facultaire ondersteuningspakketten of individuele overeenkomsten. Ondanks de beperkte ondersteuning van de universiteit blijven de meeste internationale wetenschappers kiezen voor het leren van Nederlands door zich in te schrijven voor taalcursussen, soms niet bij de universiteit maar bij de openbare bibliotheek
Taallessen worden onvoldoende ondersteund door de RUG
Deze internationale wetenschappers waren echter niet volledig op de hoogte van de taalvereisten en de implicaties daarvan voor hun contract en promotiekansen. Een universitair docent uit West-Azië gaf bijvoorbeeld uiting aan zijn frustratie door te zeggen: “Het was een teleurstelling. Ik wist dat ik Nederlands moest leren, maar ik had niet verwacht dat dit zoveel invloed zou hebben op mijn onderzoeksprofiel en prestaties aan de universiteit.”
Een UD uit Afrika noemde soortgelijke bezwaren. “Je kunt voldoen aan alle andere objectieve criteria en toch belemmerd worden door de taalvereisten. Dat voelt als een onrechtvaardige beoordeling, vooral omdat de taaleisen ingevoerd werden nadat ik al was aangenomen. Je wordt aangetrokken en later wordt het je opgelegd. Er zit een element van onrechtvaardigheid in. Desondanks wilde ik altijd al Nederlands leren, maar het is een uitdaging om tijd daarvoor te vinden”, liet hij optekenen.
Dijkgraaf benadeelt internationale wetenschappers
Het door Dijkgraaf voorgestelde taalbeleid is vooral gericht op de bescherming van Nederlandse wetenschappers, menen de meeste respondenten. Veel van hen wezen erop dat zij door de nieuwe regelgeving benadeeld zullen worden doordat de meesten van hen dan twee vreemde talen moeten leren: het Engels, net als hun Nederlandse collega’s, maar daarnaast ook het Nederlands.
Terwijl Nederlandse werknemers significant veel tijd investeren in het verbeteren van hun Engels, worden internationale werknemers geacht Nederlands te leren vanaf het beginnersniveau (A0) tot een gevorderd niveau (C1) als zij in aanmerking willen komen voor een vast contract of voor promotie tot universitair hoofddocent, aldus de onderzoekers. Dat verschil kan de loopbaanontwikkeling van internationale werknemers in de Nederlandse academische arbeidsmarkt hinderen.
De Rijksuniversiteit Groningen hanteert het Nederlands als de officiële taal in bijvoorbeeld vergaderingen van dienstraden, faculteitsraden en de Universiteitsraad. Daarnaast zullen faculteitsleden meer betrokken worden bij administratieve en managementtaken naarmate ze opklimmen van UD naar hogere posities zoals UHD of hoogleraar.
Veel internationale werknemers voelen zich de zondebokken van maatschappelijke bezorgdheid over de rol van het Nederlands in het hoger onderwijs, schrijft de onderzoeker. Daarbij vinden zij het onderliggende rationale van het Nederlandse taalbeleid niet volledig overtuigend, wat het gevoel van onrechtvaardigheid over dit beleid en de impact ervan versterkt.
Faculteitsbestuur wil niet luisteren
Deze zorgen willen ze graag bespreken met hun faculteitsbestuur, maar tot nu toe werd deze discussie als niet-urgent gezien of werden hun verzoeken tot een gesprek afgewezen. “Binnen onze groep is de heersende opvatting dat het geen zin heeft om deze kwestie aan te kaarten. Toen een hoogleraar het probeerde te bespreken met het faculteitsbestuur, werd hij niet serieus genomen. Ze zeiden: ‘Nee, als we alternatieven voor dit taalbeleid overwegen, zullen internationale werknemers het Nederlands niet leren. Dus moeten we hen op een of andere manier dwingen.’ Maar of druk uitoefenen de juiste aanpak is, betwijfel ik”, laat een UD optekenen.
Dit onthult twee tegenstrijdige perspectieven op hetzelfde taalbeleid, schrijft de onderzoeker. Nederlandse politici zien het taalbeleid als een essentieel instrument om de nationale taal te beschermen, terwijl internationale werknemers het als structurele discriminatie op de werkvloer ervaren. Sommige respondenten menen dat het Nederlandse taalbeleid bijdraagt aan het versterken van het glazen plafond binnen de universiteit. Daarnaast legt de kwestie van het taalbeleid een discrepantie bloot tussen enerzijds de behoefte aan internationalisering en anderzijds zorgen een bedreiging van het Nederlands binnen het hoger onderwijs.
Gratis of betaalbare taallessen
Universiteiten zouden internationale werknemers adequaat moeten ondersteunen, aldus de onderzoeker. Uit het onderzoek blijkt dat de geïnterviewden kampen met de hoge kosten van Nederlandse taalcursussen en een tekort aan lesuren voor het vereiste niveau van taalbeheersing. Om dit aan te pakken, moeten universiteiten toegankelijke voorzieningen aanbieden in de vorm van gratis of betaalbare Nederlandse taallessen.
Daarnaast zouden de Nederlandse taaleisen uit de promotiecriteria in het hoger onderwijs verwijderd moeten worden, aangezien deze alleen op internationale werknemers van toepassing zijn en daarmee bijdragen aan aanzienlijke spanningen in de arbeidsrelaties binnen het hoger onderwijs.
