Minister uit wederom ongenoegen over fixus-amendement van VVD
Tijdens de begrotingsbehandeling van OCW begin januari is door de VVD een amendement ingediend om een langgekoesterde wens van universiteiten in vervulling te laten gaan: het wettelijk mogelijk maken van noodfixus voor Engelstalige trajecten van opleidingen. Op die manier kunnen universiteiten het aantal studenten bij Engelstalige opleidingsvarianten maximeren terwijl de Nederlandstalige variant van de opleiding breed toegankelijk blijft.
Bij de formerende partijen luidt daarnaast de oproep om strenger in te grijpen rondom het behoud van het Nederlands in het hoger onderwijs, zo werd ook dit weekend weer duidelijk bij het congres van Nieuw Sociaal Contract. Universiteiten hebben op hun beurt vorige week kenbaar gemaakt dat een reeks Nederlandstalige trajecten naast bestaande volledig Engelstalige opleidingen te gaan aanbieden. Met het genoemde VVD-amendement in de hand hopen ze zelf regie te kunnen voeren op de instroom van buitenlandse studenten en zo te kunnen voorkomen dat de wetgever bruusk snijdt in het Engelstalige bacheloraanbod.
Daar is de begroting niet voor bedoeld
De indiening van het VVD-amendement leidde in januari al tot veel ongemak bij de minister. Een begrotingsbehandeling is niet bedoeld om wetswijzigingen door te voeren die losstaan van de uitgaven en inkomsten van de OCW-begroting.
Daarnaast grijpt een dergelijk amendement diep in op de toegankelijkheid van het hoger onderwijs en loopt het hinderlijk vooruit op de Wet internationalisering in balans die hij in petto heeft, waarschuwde Dijkgraaf. Die wet ligt nu voor bij de Raad van State.
In de Tweede en Eerste Kamer leidde de indiening van het VVD-amendement tot grote ergernis bij D66. De senaatsfractie van Dijkgraaf’s eigen partij vindt dat het amendement-Martens-America het begrotingswetsvoorstel oneigenlijk gebruikt om materiële wetgeving aan te passen. Er werden vanuit deze fractie in de Eerste Kamer dan ook vragen gesteld over de wenselijkheid van deze procedure.
De minister laat in zijn antwoorden weten dat ook hij uitermate ongelukkig is met deze gang van zaken. “De regering benadrukt dat het ongebruikelijk en ook onwenselijk is om middels de begrotingswet de WHW te wijzigen. Daarmee wordt de Eerste Kamer de mogelijkheid ontnomen om zich losstaand een eindoordeel te vormen over de materiële wijziging. Het is ook niet voor niets dat de regering bij het opstellen van wetgeving het uitgangspunt hanteert dat de onderwerpen in een wet samenhang moeten hebben”, schrijft Dijkgraaf.
Het amendement is stevig ontraden
Overigens lijkt de minister over de hoofden van de D66-fractie ook de andere Senaatsleden te willen waarschuwen: “De Raad van State heeft in het verleden ook gewezen op de onwenselijkheid van het ‘meenemen’ van een materiële wijziging in een begrotingswet. De RvS overweegt in dat kader dat het uitgangspunt dient te zijn dat de inhoud van de begrotingswetten beperkt blijft tot de begroting van de ontvangsten en de uitgaven van het Rijk. Namens de regering zijn tijdens de behandeling van de begroting in de Tweede Kamer deze institutioneel-staatsrechtelijke bezwaren aan de orde gesteld. Dat is ook de reden dat het amendement stevig is ontraden.”
Toch vindt de minister het niet nodig om de Raad van State aanvullend advies te vragen over het amendement omdat een soortgelijk voorstel ook was opgenomen in de wet Taal en Toegankelijkheid, hoewel dat voorstel inmiddels door het kabinet is ingetrokken.
Geen verboden onderscheid
Op de vraag van D66 of dit amendement strijdig is met grondrechten kan de minister niet met stelligheid antwoorden. “De regering benadrukt dat het niet mogelijk is om binnen de fixus een direct onderscheid naar nationaliteit te maken. De fixus geldt voor iedereen. Binnen de selectie mag geen verboden onderscheid worden gemaakt. Naast een anderstalig traject bestaat altijd een Nederlandstalige opleiding. Studenten die de Nederlandse taal onvoldoende machtig zijn, zullen aangewezen zijn op het anderstalig traject”, aldus Dijkgraaf.
“Hoewel de maatregel dus neutraal is vormgegeven, kan deze de uitwerking hebben dat er indirect onderscheid op basis van nationaliteit wordt gemaakt, via de beheersing van de taal,” zo laat de minister weten in antwoord op vragen of dit voorstel van de VVD niet in strijd is met grondrechten. “De regering acht daarvoor een legitiem doel aanwezig, namelijk het behoud van toegankelijkheid van het Nederlandstalig onderwijs.”
Verregaande invloed op de carrièremogelijkheden
Wel benadrukt Dijkgraaf dat het invoeren van selectie zorgvuldig dient te gebeuren. “Voor aspirant-studenten hangt veel af van de selectie. De uitkomst ervan bepaalt of de opleiding van keuze gevolgd mag worden. In sommige gevallen heeft dat verregaande invloed op de carrièremogelijkheden van een aspirantstudent. Het is daarom in het belang van aspirant-studenten dat de uitvoering van zulke selectieprocedures met de grootste zorgvuldigheid gebeurt.”
Rondom de uitvoerbaarheid geeft de minister uitgebreider antwoord. Hier lijkt vooral de tijd een spelbreker te zijn. Het inregelen van de systemen van studielink en DUO om selectie te kunnen toepassen op Engelstalige trajecten van opleidingen vergt namelijk de nodige voorbereidingstijd: e indicaties lopen nu uiteen van een half jaar tot maar liefst vier jaar.
Ondertussen zit men aan de formatietafel niet stil. Pieter Omtzigt, die anderhalf jaar terug het debat over de verengelsing van het hoger onderwijs in een stroomversnelling bracht, heeft zich afgelopen weekend op het congres van Nieuw Sociaal Contract nogmaals duidelijk uitgesproken tegen de toenemende verengelsing op universiteiten.
Daar zullen wij dwars voor gaan liggen
Omtzigt verwacht dat de studiemigratie de komende jaren alleen maar zal toenemen als gevolg van de Brexit, zo zei hij in Breda tegen zijn partijgenoten. “Misschien heeft u het gezien dat de Britten uit Erasmus gestapt zijn. Nou, dan is Nederland nog ongeveer het enige land, na Ierland, dat in het Engels onderwijs verschaft. Wilt u weten wat er gaat gebeuren de komende jaren?”
Omtzigt waarschuwde dat hij alles op alles gaat zetten om te voorkomen dat het Nederlands net als zijn Twents een streektaal wordt. “Mogen we ook trots zijn op onze eigen taal? Ik kom zelf uit Twente, en het Twents is een streektaal omdat die niet in de cultuur en het onderwijs gebruikt wordt. Dat is waar het Fries keihard tegen vecht: om de taal in het onderwijs en de cultuuruitingen te blijven gebruiken. Daarmee blijft het een levende taal. Als wij het Nederlands niet meer zouden gebruiken in de cultuur en niet meer in het onderwijs, dan wordt het een streektaal, en daar zullen wij dwars voor gaan liggen.”
