IND plaatst ‘letter’ boven ‘geest’

Bestuurskundige Vina Wijkhuijs analyseerde de reactie van de IND op vijf ‘baanbrekende’ uitspraken, waarin de rechter kritiek uitte op de wijze waarop de asielprocedure werd uitgevoerd. Daaronder zijn de uitspraak over het leeftijdsonderzoek bij alleenstaande minderjarige asielzoekers en de uitzetting van Somalische asielzoekers naar Noord- Somalië. Wijkhuijs bestudeerde de juridische literatuur, mediaberichten en interviewde IND-medewerkers. Wanneer een hogere rechterlijke instantie kritiek uit, blijkt de IND deze uitspraak in het algemeen binnen een paar weken te vertalen in praktische consequenties. De dienst toont zich daarmee een juridisch competente organisatie die goed in staat is van rechterlijke uitspraken te leren, aldus Wijkhuijs. De beleidsmedewerkers zijn goed juridisch geschoold en schenken veel aandacht aan de verspreiding van juridische kennis en informatie. Echter, de beleidsmedewerkers concentreren zich vooral op de ‘letter’ van de rechterlijke uitspraak; aan de ‘geest’ van de uitspraken wordt veel minder aandacht geschonken. Hierdoor blijft de reactie beperkt tot ad hoc maatregelen. Een vraag als ‘Hoe kunnen we eerder gemaakte fouten voorkomen?’ wordt niet of nauwelijks gesteld.

Politieke druk
De instrumentele responsstijl wordt veroorzaakt door de grote druk om asielprocedures snel af te ronden. IND-medewerkers zien het als hun taak om het gewenste politieke beleid (van de Minister en Tweede Kamer) zo goed mogelijk uit te voeren. Achterstanden in de afhandeling van de asielverzoeken moeten worden voorkomen en de kosten voor de opvang dienen zo beperkt mogelijk te blijven. De IND-medewerkers nemen daardoor niet de tijd om de uitvoeringspraktijk grondig te evalueren aan de hand van de kritiek en van de rechters. “Het juridisch normbewustzijn van de IND- beleidsmedewerkers legt het af tegen politieke druk vanuit de externe omgeving van de organisatie”, schrijft Wijkhuijs. Het feit dat de IND ‘slechts’ een uitvoerende organisatie is, betekent echter niet dat het de organisatie niet is toegestaan de haalbaarheid van haar doelen te beoordelen. De invloed van de media bleek niet zo groot, maar IND-medewerkers zijn wel beducht om fouten te maken die ophef veroorzaken. Daarom concentreren ze zich op ‘regels en procedures’ en een zo letterlijk mogelijke interpretatie van rechterlijke uitspraken. Wil de organisatie optimaal van rechterlijke uitspraken leren, dan zal de politieke en ambtelijke leiding van de IND haar medewerkers tot een meer reflexieve houding moeten stimuleren, concludeert Wijkhuijs. Het is in de eerste plaats aan het management van de organisatie om de juridische kwaliteit van de beleidsuitvoering te garanderen.