Bètasucces op het grensvlak

In een cartoon van Sidney Harris slaan twee grauwe heren elkaar vanaf hun katheders met onbegrijpelijke formules om de oren. En op de achtergrond schemert nog een bordje met ‘debate’.  Dat beeld van wetenschap herkennen veel mensen: het is een wereld van vast hele slimme mannen, vooral mannen dan, die niet te volgen dingen zeggen…

Maar onder jongeren heeft iedereen zijn iPod, belt met Nokia, vertrouwt op het rubber van een condoom na een avondje stappen, en koopt de volgende ochtend achteloos iets tegen hoofdpijn. Die dagelijkse werkelijkheid is gescheiden van de achterliggende microelektronica, de materiaalwetenschap of het geneesmiddelenonderzoek. Waarom zou je dan nog een opleiding bèta/techniek kiezen? Of een beroep? Dus worstelt het hoger onderwijs bèta/techniek met lage studentenaantallen. Nederland scoort daar internationaal opvallend laag. In Duitsland schommelt het aandeel eerstejaars studenten bèta/techniek al jaren rond de vijfendertig procent van de instroom. In Nederland kiest sinds midden jaren negentig minder dan twintig procent voor bèta/techniek. Maar de trend verbetert nu voorzichtig.

Goede voorbeelden

De Nederlandse studentenaantallen bèta/techniek wo zijn sinds 2000 met 37 procent gestegen, die in het hbo met 4 procent gedaald. Het landelijke Platform Bèta Techniek, als aanjager van vernieuwing in alle sectoren van het bèta/techniek onderwijs, houdt de stand zorgvuldig bij en verzamelt de goede voorbeelden zodat scholen en universiteiten van elkaar kunnen leren.

De Rijksuniversiteit Groningen is zo’n goed voorbeeld. Sinds 2000 is de instroom bèta/techniek met ruim 97 procent gestegen. De RUG Discovery bijvoorbeeld, het rijdende laboratorium en klaslokaal dat meer dan honderd scholen per jaar bezoekt met een zonnecellenworkshop of een practicum kristalgroei is ondertussen in het hele land bekend. Ook het Groningse team dat de Academische Jaarprijs ‘the Battle of the Universities’ voor wetenschapscommunicatie van NRC Handelsblad won, kreeg al veel publiciteit.

Sinds vorig jaar heeft de bètafaculteit al zijn aansluitingsactiviteiten ondergebracht in Science LinX, een facultair science center gericht op tweedefase leerlingen en docenten. In Noord Nederland zijn er maar mondjesmaat voorzieningen die wetenschap en techniek voor een breed publiek voor het voetlicht brengen; er zijn geen mooie blikvangers zoals Nemo of Naturalis. Daarmee had de RUG een mooie kans. Met Science LinX kiest de Groningse bètafaculteit voor een herkenbare identiteit voor alle bezoekers. Maar tegelijk ligt er het idee achter dat het in bèta/techniek niet alleen om het leren van vakinhoud gaat. Het gaat om het vinden van motivatie voor een opleiding of beroep.

Leerlingen met een grote nieuwsgierigheid naar vakinhoud moeten zich in bèta/techniek opleidingen net zo op hun plaats voelen als leerlingen die zich aangesproken voelen door toepassingen en  beroepen. Het gaat naast ‘wat kan ik leren’, ook om ‘wat kan ik worden’ of ‘wat kan ik betekenen’. Op de website www.betamentality.nl geeft het Platform Bèta Techniek uitleg over het model en vertelt waarom het is ontwikkeld.

Ben jij Bèta proof..?

Het Groningse science center maakt actueel onderzoek tastbaar met interactieve fysieke en online exhibits, het slaat steeds een brug tussen zelf ervaren en grensverleggend onderzoek, van complex gedrag tot kwantumgeleiding of hersengolven. Ook door het meubeldesign nodigen de opstellingen uit om aan de slag te gaan… zelf ontdekken, zelf leren, zelf denken. Of nog een stap verder: bestudeer de oneindigheid van ons sterrenstelsel in de Blaauw Sterrenwacht.

Het Groningse Bètasteunpunt, al jaren een succesvolle online vraagbaak voor profielwerkstukken, is geïntegreerd in Science LinX. Via de website www.sciencelinx.nl kunnen scholieren hulp krijgen bij hun eigen onderzoek en ze krijgen ook suggesties voor de inzet van een van de opstellingen voor hun profielwerkstuk. Kunnen ze een zinvol eigen onderzoek uitvoeren bij zo’n opstelling?

Op het grensvlak

Science LinX ontvangt op een dag een of twee schoolklassen. Vaste onderdelen zijn de rondleiding en een workshop op maat. De opstellingen tonen onderzoek over de breedte van de faculteit, terwijl de workshop is toegespitst op één brede bachelor: Informatica & Cognitie, Levenswetenschappen of Natuurwetenschappen & Technologie. De faculteit laat met zijn activiteiten een andere benadering van bèta/ techniek zien, ook op de grens van educatie en entertainment: maandelijkse Kenniscafés over actuele onderwerpen, ‘girls only’ speeddates met vrouwelijke professionals in Ladies LinX, een DNA-Festival tijdens de Oktober Kennismaand, of de ‘Nacht van Kunst en Wetenschap’ tijdens het 395-jarig bestaan van de RUG.

En voorjaar 2009 biedt Science LinX twee nieuwe masterclasses aan op het grensvlak van kunst en wetenschap voor vwo-plus. De masterclass wiskunde verbindt hyperbolische meetkunde met werk van Escher, en de masterclass biomedische technologie koppelt kunstbenen aan de strandbeestbouwer Theo Janssen. Hij sluit zelf de dag af met een strandbeest-demonstratie en lezing. Samen met de docenten in het regionale scholennetwerk Studiestijgers combineert Science LinX zo steeds formeel en informeel leren in lesmateriaal dat inspeelt op ‘leren in context’, de nieuwe ontwikkelingen in NLT, Wiskunde D en het Technasium.

Blended learning

Met de uitgebreide website zet het science center de fysieke, zintuiglijke ervaring van de bezoeker online voort. Daar speelt het in op nieuwe media uit het dagelijks leven van de net generation. Het geheel is vormgegeven met het oog op de doelgroep: stoer en basic, met een aantal karakteristieke beeldelementen, zoals ‘celstructuren’ en ‘digitale beeld’ (ASCII), maar open voor vrije interpretatie en associatie.

Net als in de fysieke tentoonstelling worden ook hier vorm en inhoud aan elkaar verbonden; virtuele exhibits vertellen met videoclips de verhalen van onderzoekers, studenten en professionals. Met webartikelen die nauw aansluiten bij de fysieke opstellingen, krijgt het actuele onderzoek een context die aansluit bij de belevingswereld van de doelgroep. Visuele eyecatchers breken de overdaad aan informatie en verbeelden de vak complexe bètamaterie.

Bezoekers worden uitgedaagd zelf op zoek te gaan naar antwoorden op hun onderzoeksvragen en mee te discussiëren over belangrijke thema’s binnen de natuurwetenschappen en technologie op het forum en zelfs om te chatten met onderzoekers van de faculteit. De proefjes ‘Ik denk dus ik plof’ laten zien dat je voor leuke experimenten echt geen groot laboratorium nodig hebt: brouw kerstdrank met wodka, of laat een haring licht geven.

Een geslaagd voorbeeld van blended learning, dus met een mengeling van leermiddelen, op de Science LinX-website is het SchoolCO2Web. Met weerstations op de daken van de deelnemende scholen meten scholieren CO2 concentraties. De data wordt online verzameld en ontsloten; een bron voor de  knappe koppen die dat willen analyseren en interpreteren. Fysiek en virtueel komen hier bij elkaar, verschillende manieren van leren worden gecombineerd, en scholieren participeren actief in de thematiek van duurzaamheid.

Experimenteren

Science LinX is niet alleen de plek waar scholieren experimenteren, maar is ook een experimenteerruimte op zich, waarin leerlingen, docenten en studenten en universitaire staf werken aan nieuwe opstellingen, games, visualisaties en films. Sinds de opening voorjaar 2008 hebben ongeveer 3.000 bezoekers zo kennisgemaakt met de faculteit.

En kansen liggen er nog genoeg. Bijvoorbeeld in het uitwerken van onderwerpen zoals bèta/techniek in de zorg, duurzame energie of nanotechnologie. Maar ook liggen er kansen in nieuwe methoden, denk aan het gebruik van videoconferencing om ‘experts’ in de klas te brengen en voor social software; met wiki’s en podcasts over eigen onderzoek kunnen scholieren samen kennisbanken bouwen. Juist die creativiteit geeft hen de kans zelf betekenis te geven aan de onderwerpen en bèta/techniek opnieuw te ontdekken.

Bart van de Laar, Renske de Jonge & Ingeborg Veldman / Rijksuniversiteit Groningen