De President van Europa, de Paus en communisten op Cyprus

Regels en détail

Al meteen op één punt lijkt het huidige proces op de verkiezingvan een nieuwe paus: allerlei experts vertellen dagelijks dat dekeuze elk moment op handen is en dan blijkt er toch weer niemandgekozen te zijn. Hoe dat kan? De oorzaak is een totaal gebrek aanregels. In een tijd van administratieve lastenvermindering denktiedereen dat je regels moet afschaffen, dat wetten kort moetenzijn. Dat gaat bij verkiezingen echter niet op.

De kieswet is één van de omvangrijkste wetten die we kennen. Totin detail wordt geregeld hoe je je kandidaat stelt, tot wanneer datkan en bij wie en met hoeveel handtekeningen. Alle procedures ophet stembureau liggen vast, zoals die voor de communicatie en -heel belangrijk – de echte vaststelling van de uitslag. Mocht udeze wet nooit gelezen hebben en slaapproblemen hebben, dan is diteen oplossing.

Maar dit soort en détail regelgeving kent wel een voordeel: erwordt naar een helder omschreven doel toe gewerkt. De datum van devaststelling van de uitslag staat vast. Want er is niets erger daneen betwiste uitslag omdat de regels of de telvormen niet duidelijkwaren. Denk maar aan Florida in 2000.

Ook is dit voor speltheoretici heel plezierig. Die kunnen danimmers formele modellen loslaten op de procedures. Bijvoorbeeldover de vraag: ‘is het in iemands belang om een strategische stemuit te brengen?’ Je kunt dat zo in een model vatten.

Paus en geheimhouding

De ‘president van Europa’ moet het zonder een precieze kieswetdoen. Over de verkiezing van de voorzitter van de Raad staat in hetverdrag van Lissabon “De Europese Raad kiest zijn voorzitter metgekwalificeerde meerderheid van stemmen voor een periode vantweeënhalf jaar. De voorzitter is eenmaal herkiesbaar. Indien devoorzitter verhinderd is of op ernstige wijze tekortschiet, kan deEuropese Raad volgens dezelfde procedure zijn mandaatbeëindigen.”

Dat is voor de pausverkiezing aanzienlijk gedetailleerdergeregeld. Daar zijn tenminste zo’n veertig pagina’s aan regels beschikbaar. Maar ja, regelsover geheimhouding en zo zijn bij politici meestal toch watmoeilijker afdwingbaar dan bij kardinalen. Ook kun je hen metexcommunicatie dreigen en hun mobieltjes worden simpelweggeconfisceerd tijdens de verkiezing. Dat moesten ze eens proberenin Brussel….

Die uitvoerige procedure biedt wel een belangrijk voordeel op voorde historische wetenschap. Men kan zo geweldig onderzoekdoen naar de gebeurtenissen rond de lange reeks vanpausverkiezingen gedurende vele eeuwen.

255 stemgewichten

Zo ver zijn we in 2009 in Europa nog niet. We staan vandaag voorde verkiezing van de Raadsvoorzitter en de Hogevertegenwoordiger voor het Gemeenschappelijk Buitenlands enVeiligheidsbeleid. Deze verkiezing had al klaar kunnen zijn,maar eerst duurde het een hele tijd, dat het verdrag door iedereenecht getekend was. Intussen weten we bijvoorbeeld niet of DavidMilliband wel of niet kandidaat is. En dat hoeft ook niet, als jede regels ziet: er is geen omschreven kandidaatstellingsproceduremet een deadline, beroepsmogelijkheid en dergelijke.

Bij de pausverkiezing is het anders: alle wijdbare en gewijdemannen mogen Paus worden. Dus voor elke ongetrouwde, gedooptekatholiek is er hoop. Voor de president van Europa wordt gezochtnaar een (voormalig) staatshoofd of regeringsleider. Opmerkelijk isdat bij de Paus sinds mensenheugenis steeds een aanwezige enkiesgerechtigde kardinaal verkozen werd. Want, tsja, die kandidatenzijn bij het hele proces aanwezig en dat lijkt toch wel eenvoordeel te zijn.

En dan de uiteindelijke stemming in Europa: deze moet bij eenzogeheten gekwalificeerde meerderheid, dus met tenminste 255 van de345 ‘stemgewichten’, waarover de verschillende EU-landen beschikkenin de Raad. Het is dan ook gelukkig een meevaller, dat er hierbijgeen veto-rechten zijn, al suggereren veel kranten dat wel.

Had dat ook nog had gekund, dan zou bijvoorbeeld decommunistische regering van de jonge lidstaat Cyprus alles kunnenblokkeren. Toch betekent deze opzet dat er een zeer ruimemeerderheid voor een kandidaat moet gevonden worden en dus dat deprocesleider, dit keer Zweden, veel moet laveren om er uit tekomen. En dus hebben de Zweden nu ook veel invloed.

Het dak ging er af in Viterbo

Kan het nog erger? In de dertiende eeuw kon dat zeker. Tussen1278 en 1281 probeerden 20 kardinalen in Viterbo een nieuwe Paus tekiezen. De procedure was volstrekt hopeloos. Na dertig stemrondesmogen de kardinalen tegenwoordig overstappen op verkiezingdoor een eenvoudige meerderheid in plaats van een tweederdemeerderheid. Zo niet in de middeleeuwen.

De zaak zat dardoor muurvast. Drie kardinalen stierven gedurendede verkiezingsperiode. Een kardinaal trad af. De kardinalenwerden op water en brood gezet en ingesloten. En uiteindelijkhaalde de lokale bevolking het dak van de vergaderzaal af. Eenverkiezing volgde toen snel. Zo desperaat zie ik de Zweden enMerkel dit keer niet worden.

Ik houd het op een paar dagen nader beraad voor Europa. Hetduurt even, maar dan heb je ook wat. En onthoud daarbij: een pauszit er voor de eeuwigheid, de nieuwe Euro-voorzitter voor eentermijn van 2,5 jaar. Alle reden dus om slagvaardig te zijn.