Hoger onderwijs moet zelf herschikken

Nieuws | de redactie

22 maart 2011 | Het hoger onderwijs moet zelf zijn opzet en aanbod gaan herijken en herschikken. De conclusies uit Veerman moeten HBO en WO dus zelf trekken. Lukt ze dat niet dan zal OCW het initiatief naar zich toe trekken. Halbe Zijlstra kent zijn klassieken: het is de aanpak van Deetman bij TVC en STC in de jaren 80. En het CDA valt partijgenoot Cees Veerman af op een principieel punt.

In het Kameroverleg over het rapport-Veerman en de reactie vanhet kabinet werden de eerste krijtlijnen getrokken van de routenaar een toekomstbestendiger hoger onderwijs. Soms was hetstoepkrijt wat dik en soms zwabberde het wat over de straattegels.Maar interessante contouren zijn zichtbaar geworden.

Zo worstelt iedereen met ‘wat te doen met dat rapport vanRathenau?’ Want als focus en massa niet echt werken, hoe moet jedan zorgen dat profilering en differentiatie niet eenzelfd lotondergaan? Belangrijkste punt uit het debat was in elkgeval dat de bewindslieden de herinrichting van het hogeronderwijs aanbod nu allereerst aan de sector zelf willenoverlaten.

Geen vrijblijvendheid

Maar van enige vrijblijvendheid kan geen sprake zijn. De waarschuwing van werkgeversvoorzitter Wientjesis op OCW blijkbaar goed gehoord: “Er komt op basis van vrijwilligeafspraken geleidelijk aan wel landelijk overleg van de grond, maarhet proces gaat langzaam en doordat er geen bestuurlijk enwettelijk kader is, kan met de uitkomsten naar believen wordenomgegaan.” Staatssecretaris Zijlstra liet daarom blijken een soortErlkönig-beleid te zullen voeren, zo nodig: “Und bist du nichtwillig, so brauch’ ich Gewalt.” OCW zal niet nalaten zelf op tetreden als de uitkomsten van de eigen aanpak van de branche onderde maat blijven.

Die benadering zit dicht tegen die van minister Deetman aan inde jaren 80. Hij nodigde HBO en WO uit zelf de invulling ter handte nemen van de taakverdeling en schaalvergroting die hij voorzag.Het HBO pakte die kans toen met veel panache, geleid door Jan KarelGevers, de latere UvA-voorzitter. De universiteiten kwamen eronderling niet uit, onder aanvoering van toen nog de AcademischeRaad. [Medewerker juridische en bestuurlijke zaken wasdaar destijds de jonge VU-jurist Jan PeterBalkenende.] Daarop besloot de minister tot een eigen pakketvoorstellen te komen tot herschikking van faculteiten enopleidingen in het WO.

Ongetwijfeld zal daar in VSNU-kring nu nog wel eens aan teruggedacht worden. Men zal het daar niet opnieuw op willen latenaankomen, vermoedelijk. In zekere zin heeft het HBO ook nu weer hetvoortouw genomen, bijvoorbeeld door in de kunstsector na hetrapport-Dijkgraaf een regieorgaan aan het werk te zetten onderleiding van oud-minister Elco Brinkman.

Een thema waar alle betrokkenen in het ‘Veerman-debat’ meeworstelen is de vraag of profilering -in de zin van focus en massaversterking- wel zal werken als beoogd. Het nieuwe rapport van het Rathenau Instituut is bijvelen als een koude douche aangekomen. De bewindslieden wilden zichdan ook nog niet uitlaten over wat dit voor hun aanpak en strategiezou betekenen.

Dat kan niet verbazen, als men de woorden van de onderzoekerstot zich door laat dringen: “We vermoeden dat de complexiteit vanhet Nederlandse wetenschapssysteem een rol speelt. Als deoverheid bijvoorbeeld bepaalde velden extra stimuleert, terwijluniversiteiten voor andere velden kiezen, NWO haar eigenprioriteiten stelt en de FES-gelden toekenning een eigenstrategische logica heeft, dan kan dat resulteren in tegenstrijdigeinterventies met onbedoelde effecten.” 

CDA stelt Veerman bij

In het debat kwamen enkele interessante lijnen naar voren vanuitverschillende partijen. Zo leek de PVV voor het eerst mee tekrijgen dat er al sprake is van bestuurlijke samenwerking en zelfsfusie binnen het hoger onderwijs, met name ook tussen wo- enhbo-instellingen. Zo’n UvA-HvA vond men daar niet kunnen en degedachte rees of de NMA niet naar zulke marktposities zou moetenkijken. Jesse Klaver van GroenLinks corrigeerde tussende bedrijven door achteloos-behendig het verkiezingsprogrammavan zijn partij: hij pleit nu tegen een sociaal leenstelsel inde masterfase.

Sander de Rouwe van het CDA bracht twee belangrijke amendementenaan op het Veerman-concept. Ten eerste opende hij de ontwikkelingvan het HO ook voor het MBO. Hij stelde voor ook de ROC’s demogelijkheid te bieden Associate degree opleidingen aan te bieden.Daarmee wordt het MBO nadrukkelijk betrokken bij de toekomstigepositionering en aanbodstructuur van het HBO, als deel van hethoger onderwijs.

Ten tweede wees het CDA het idee van de missiebekostiging van dehand. De Rouwe meent dat het vaststellen en invullen van de missievan een instelling ten principale een zaak van autonomie is. Deoverheid heeft niet de opdracht financieel te sturen op gewenstemissies, of ongewenste. Zou zijn motie terzake door de  Kamerworden aangenomen, dan is een cruciaal element van hetrapport-Veerman fundamenteel gewijzigd.