Vaarwel Artikel 23?
Nu Rutte en Samsom duidelijk besloten samen te regeren, kunnenbeide partijen ook grote lijnen uitzetten en uitruilen waar zijzich als enige op willen en kunnen profileren. Rekening houden metdiepere principes van andere, kleinere partners is dan niet nodig,nuttig of zinvol. Staatkundige vernieuwingen à la D66 zullen dusweinig prioriteit krijgen. Althans op het eerste gezicht.
Ruimte voor wijziging
VVD en PvdA zullen namelijk er wel naar willen streven hunnieuwe verbond duurzaamheid te geven door grote thema’s aan tepakken waar zij hun eigen profiel in eensgezinde daadkracht kunnenoppoetsen. Onder Paars-I hadden zij daartoe een ‘anti-confessioneleagenda’ beschikbaar met onderwerpen als ‘winkelen op zondag’. Daaris echter weinig sustantieels van over, op een enkel punt als ‘deweigerambtenaar’ na. Alles is allang geregeld en door dekabinetten- Balkenende eerder bevestigd en versterkt danteruggedraaid.
Toch is er nog een fundamenteel thema, dat tot nu toe opvallendbleef liggen. Zolang confessionele partijen in Tweede en EersteKamer een stevige minderheidspositie bekleedden moest dit meestgevoelige en structurele onderwerp onaangeroerd blijven. Hetbetreft artikel 23 van de Grondwet, de constitutionele garantie vande vrijheid van onderwijs.
In de gedoogcoalitie konden seculiere ideologen in PVV en VVDhier niet aan raken, omdat een CDA-minister op OCW zat en de SGPeen oppermachtige positie had verworven in de Senaat. Beide feitenzijn nu van de baan bij het aantreden van Rutte-II. Beide partijenin die nieuwe coalitie zijn ten diepste voor een wijziging vanartikel 23 van de Grondwet.
Nog steeds greep op het bestel
Het nieuwe kabinet heeft een reeks aanknopingspunten om totwijziging te komen, nog los van het cementeren daardoor van deliberaal-sociaaldemocratische samenwerking en agenda. DeOnderwijsraad heeft een diepgravend advies geschreven over dewerking van het Grondwetsartikel.
Het functioneren van de Review commissie van Vught en deprestatiebekostiging van Halbe Zijlstra kwam onder druk te staanvan de restricties vanwege dat Grondwetsartikel. En de discussiesover de geringe greep van OCW op de raden van toezicht en besturenvan PO, VO, MBO, HBO en WO zijn feitelijk stukgelopen hungrondwettelijk gegrondveste autonomie.
Fundamenteler is het feit, dat de seculiere partijen degrondwettelijke bescherming van de onderwijsvrijheid steeds hebbenervaren als een beschutting voor de sociale en culturelemachtsstructuren van de zuilen en dan vooral van de confessionelezuilen. Die instituties zijn in belangrijke mate ingekapseld enmeegebogen met de nieuwe, professioneel gerichte organisaties vanna de verzuiling, maar hun greep op het bestel is nog zekeraanwezig. Zo zijn alle hogescholen tegenwoordig bijzondereinstellingen, die de autonomie vanuit de WHW in hun bestuurlijkevrijheden op grond van artikel 23 kunnen handhaven.
Daarnaast zijn er nog enkele andere motieven om de bijl aan dewortel van het Grondwetsartikel te leggen. Vrijzinnige politiciergeren zich al decennia aan de autonomie van bijzondere scholenbij de toelating van leerlingen, bij de benoeming en het ontslagvan personeel en bij de inrichting van het onderwijs.
Onsterfelijkheid voor Samsom en Rutte
De in de VVD, D66 en PvdA invloedrijke ‘gay lobby’ richt hierbijvoorbeeld vaak de pijlen op. De weigering van CDA-bewindsliedenom – bijvoorbeeld – lessen over homoseksualiteit te ‘verplichten’is maar één van de thema’s die hier een rol speelt.
Rutte en Samsom kunnen zich in de sociaal-liberale vleugels vanhun beider partijen dan ook onsterfelijk maken als zij hier denieuwe seculiere macht en de teloorgang van de verzuilde wereld inons land ook symbolisch etaleren. En zij kunnen D66 als ‘deOnderwijspartij’ recht in het hart treffen.
Deze partij heeft immer in eerdere coalities op dit punt nietsgerealiseerd, maar wel via haar woordvoerders veelverontwaardigde teksten gespendeerd aan de impact van artikel 23.Nu zij niet meer nodig is in een seculier kabinet, zou deaanpassing daarvan dan toch gebeuren. Chez vous, sur vous, sansvous, als het ware.
Mark Rutte zal als liberaal premier en liefhebber van depolitieke historie de ironie van de geschiedenis wel savoureren. Delaatste liberale premier van de twintigste eeuw, Cort van derLinden, schreef geschiedenis met ‘de Pacificatie’. Hij beëindigdein de Eerste Wereldoorlog de verlammende strijd om deonderwijsvrijheid en het algemeen mannenkiesrecht door beide uit teruilen tegen elkaar. De eerste liberale premier sindsdien, in hetbegin van de 21e eeuw, zou geschiedenis schrijven doordeze pacificatie op te zeggen.
