Onderzoek buiten de hokjes
Bas Haring is hoogleraar ”publiek begrip van wetenschap” in Leiden en initiator van het masterprogramma Media Technology, een opleiding waarin informatica en kunsten met elkaar samenwerken en in elkaar overvloeien. Hij sprak op het 25 jarig bestaan van De Haagse Hogeschool over hoe onderzoek gedaan kan worden, dat buiten de universitaire hokjes valt. Iets dat volgens hem juist het HBO veel vaker zou moeten doen.
Volgens Haring biedt het HBO veel mogelijkheden om onderzoek te doen waar studenten door gemotiveerd raken. “Onderzoek begint bij een nieuwsgierige houding. Deze nieuwsgierigheid hoeft niet opgewekt te worden, die hoef je alleen maar te koesteren. Vertaal deze nieuwsgierigheid in actie, in een onderzoek.”
Vraag-iets-antwoord
Zulk HBO-onderzoek lijkt hem veel productiever dan het imiteren van de aanpak bij een universiteit. “Newton deed onderzoek op dezelfde manier. Toen Newton wilde weten hoe lang hij tegen de zon in kon kijken, deed hij dat gewoon. Met als gevolg dat hij wakker werd in een donkere kamer in het ziekenhuis omdat hij bijna blind was geworden.”
“Stel jezelf een vraag, ga iets doen, en vindt het antwoord, dat is de essentie van onderzoek”. De restricties die een onderzoek goed of wetenschappelijk maken zitten niet in het ‘ga iets doen deel’, zoals veel mensen denken, maar veel meer in hoe je de vraag stelt.
Een vraag moet gefalsificeerd kunnen worden, én “een onderzoeker moet de heilige overtuiging hebben dat zijn antwoord waar is”. Volgens Haring is dat nu nog veel te weinig: “onderzoekers durven veel te weinig risico te nemen, in veel onderzoek wordt veel te veel gewauweld om de resultaten in te kleden”.
Het lectoraat El Bulli
Onderzoek op het HBO kan geschoeid worden op de leest van Ferran Adriá, oprichter van ‘el Bulli’. Adriá begon als kokshulp en stelde zich bij het leren van zijn vak heel praktisch de vraag “is het noodzakelijk aardappels op 100 graden te koken?” Dat bleek niet zo te zijn, de enige reden dat men aardappels kookt op 100 graden is omdat het heel makkelijk te controleren is.
“Maar wat gebeurt er als ik aardappels kook op 70 graden?”, vroeg Adriá zich af. Aardappels bleken ineens een hele andere textuur te hebben. Na proeven met het koken van eieren bij verschillende temperaturen kwam hij wel op 10 verschillende soorten eieren.
Eieren waarvan het geel hard is en het wit zacht of andersom. Door deze praktijkgerichte nieuwsgierigheid ontstond uiteindelijk het moleculair koken. “Dit onderzoek is nooit gepubliceerd maar heeft wel de wereld veranderd. Dat doen ze op de universiteit niet”. Met een lach voegde Haring er aan toe: “ook omdat er natuurlijk geen subsidies voor zijn”.
Willem Kolf, de uitvinder van de nierdialyse, is voor hem een van de grote Nederlandse voorbeelden van ‘fris’ onderzoek. In de jaren dertig stierven veel mensen in Kolfs omgeving
aan nierfalen. Kolf dacht: “De nier is toch een vrij eenvoudig orgaan, ik zou een externe nier moeten kunnen maken”.
De universiteit wilde niet bijdragen aan dit onderzoek omdat “het niet een van de topsectoren van die tijd was”. Willem Kolf is toen naar een autobedrijf gegaan die hem de juiste tools kon geven voor zijn onderzoek: een benzinemotor. Uiteindelijk heeft hij een kunstnier kunnen maken en omdat hij er, “zoals het hoort, ‘heilig van overtuigd’ was dat het werkte,” testte hij het als eerste op zichzelf.
Het turven van foto’s
Er is een hoop ‘fris’ onderzoek mogelijk voor afstudeerprojecten bij het HBO. Een onconventionele vraag en aanpak kunnen tot een heel goed afstudeeronderzoek leiden. Haring vertelde over een onderzoek naar aanleiding van de vraag ‘houden kinderen van de Kerstman?’ Normaal gesproken heb je dan twee mogelijkheden om dit onderzoek uit te voeren. De makkelijkste manier is om het aan kinderen te vragen, met als nadeel dat het tijdsintensief en onbetrouwbaar is. De andere mogelijkheid is gedragsonderzoek, dat betrouwbaarder is maar nog tijdsintensiever.
De frisse HBO-manier om dit onderzoek te doen is naar ‘flickr’ gaan en daar de zoektermen “schoot” en “Kerstman” in te vullen. Dat levert 700 foto’s op, en dan kan je gaan turven of kinderen lachen, neutraal kijken, of huilen. Wat blijkt op 400 van de 700 foto’s huilen kinderen, zodat de eindconclusie van het onderzoek dus kan zijn dat kinderen misschien wel helemaal niet van de Kerstman houden.
“Hogescholen zouden veel meer op dit soort manier onderzoek moeten durven doen”, zegt Bas Haring. “Hogescholen reageren altijd op een hele formele manier op visitatiecommissies. Dat hoeft niet. Die visitatiecommissies willen helemaal niet per se zien dat je alles op dezelfde manier doet als een universiteit, het kan veel losser, creatiever en informeler”. Op een eigen HBO-achtige manier onderzoek leren doen koestert bovendien veel meer de nieuwsgierigheid die in studenten zit.
