Met zijn allen naar de overkant
De Eerste en Tweede Kamer duiden elkaar aan als ‘de overkant’, de overzijde aan het Binnenhof. Vanuit ons ‘Tweede Kamer perspectief’ moet je de komende zeven weken voor de spanning naar de overkant lopen. Natuurlijk, voor de wekelijkse behandeling van de voorpagina’s van de zaterdagkranten, ook wel het vragenuurtje geheten, of de politieke actualiteit zoals rond Oekraïne, moet je nog steeds in de Tweede Kamer zijn.
Maar in de Eerste Kamer ligt een aantal relevante en maatschappelijk omstreden wetsvoorstellen, die daar voor de zomer behandeld moeten worden. De lijst van voorstellen die de regering voor de zomer in de eerste Kamer behandeld wil zien, is eindeloos lang en ik zal er dus maar een paar van behandelen hier. Sommige zijn financieel klein (de enkelbandjes), anderen niet klaar (wet langdurige zorg), of al gesneuveld (de huishoudtoeslag).
En wat heeft dit te maken met de concrete uitwerking van ‘de participatiesamenleving’? Heel veel, denk ik.
De Wet Werk en Bijstand en de Participatiewet
Het kabinet heeft drie belangrijke decentralisaties op het programma: de jeugdzorg, de nieuwe participatiewet (combinatie van bijstand, Wajong en sociale werkvoorziening) en de fors uitgebreide WMO. Zij moeten per 1 januari 2015 in zijn geheel door de gemeentes uitgevoerd worden. Tot nu toe heeft de Eerste kamer alleen de nieuwe jeugdwet aangenomen. De andere twee wachten nog.
De grote participatiewet ligt nog bij de Senaat, evenals een aanscherping van de bijstandswet en andere uitkeringen. Daarmee krijgt een burger een lagere uitkering als men woonkosten met een ander deelt. Dat geldt voor het beroemde en nauwelijks voorkomende voorbeeld van vier of vijf mensen in een gezin met een bijstandsuitkering. Het betreft echter ook de vaker voorkomende situatie van een AOW gerechtigde ouder, die samenwoont met één van zijn/haar kinderen.
De AOW wordt in dat geval verlaagd van €1040 naar €719 per maand. Deze verlaging met €321 per maand wordt ook wel ‘de mantelzorgboete’ genoemd. De ChristenUnie fractie dreigt nu hiertegen te stemmen en dat zou betekenen, dat de hele aanscherping van de bijstand en andere zaken in die wet ook van de baan zijn.
De Pensioenen
De grootste bezuiniging van het kabinet betreft een verlaging van de pensioenpremies met structureel zes miljard euro per jaar. Daarmee wil de regering per jaar dik 2,5 miljard euro extra inkomstenbelasting binnenhalen en ook nog wat bezuinigen op toeslagen.
Het oorspronkelijke plan was als volgt. Mensen bouwen boven de €100.000 geen fiscaal gefacilieerd pensioen op. En voor iedereen gaat de opbouw omlaag naar 1,75% middelloon per jaar. Als pleister bedongen sociale partners nog een heel klein excedentpensioen. Dat was netto pensioen en bedroeg 0,056% van je inkomen en meer bij €100.000. Voor de duidelijkheid: dit is €11 pensioenrechten voor een modale werknemer per jaar. De Raad van State en iedereen waren vernietigend in hun commentaren. Dit voorstel van de bewindslieden Klijnsma en Weekers sneuvelde in de Eerste Kamer.
Na de pensioenonderhandelingen werd het voorstel ingericht op 1,875% middelloon en een ingewikkelde regeling voor €100.000+. Die regeling zag er weer niet goed uit en de Tweede Kamer nam deze toch aan met de belofte dat hij in het voorjaar er echt zou zijn. Vrijdag kwam er een nieuwe nota van wijziging op een al bestaande wet de Kamer binnenzeilen. Die geeft de regering de mogelijkheid deze nieuwe pensioenregeling vast te leggen in een AmvB, waarbij de Kamers geen instemmingsrecht hebben.
Op deze wijze hoefde die lastige Raad van State strikt formeel geen advies te geven. En het moet nog steeds per 1/1/2015 ingaan, al heeft het kabinet nog geen idee hoe en dit betreft heel veel pensioenregelingen, die een voorbereidingstijd van een jaar hebben.
Ik ben zeer benieuwd hoe de Eerste Kamer hiermee omgaat. Zeker nu er drie wetten op elkaar gestapeld worden en ook gelet op deze ‘wetsgeschiedenis’, overigens de grootste geplande bezuiniging van dit kabinet.
De WMO
De klapper is de WMO 2015. Daarmee gaat veel meer zorg de verantwoordelijkheid van de gemeente worden. Na een snelle zorgdeal van anderhalve week geleden is het compromis weer met steun van de coalitie en de ‘C3’ door de Kamer gejaagd.
De voorziene verandering is zeer fundamenteel. Zorg in de AWBZ is een recht. Je kunt naar de rechter om het te krijgen, zoals de Raad voor de Rechtspraak schrijft over de WMO en de rechtspositie van iemand die hulp nodig heeft. Die mag een melding doen en hopen dat er iets gebeurt.
Als de Eerste Kamer aan deze wet toekomt en gemeentes het dan binnen een half jaar moeten uitvoeren, rijst de vraag: ‘Is dat mogelijk?’ Daaraan kun je twijfelen. De gemeentes hebben bijvoorbeeld nog geen inzicht wie op dit moment zorg krijgt via een PGB dat zij op 1/ 1/2015 en moeten deze toch overnemen.
Kan dit?
Of drie van zulke grote veranderingen in één keer kunnen? Als woordvoerder voor belastingzaken en – beleid heb ik zo’n proces eerder gezien vanuit de Kamer en ik ben niet de enige die het somber inziet.
Dit is wel belangrijk voor de Eerste Kamer en haar rol in ons staatsbestel. De senatoren toetsen voorstellen van het kabinet expliciet aan de kwaliteit van wetgeving en haar uitvoerbaarheid. Mochten er forse problemen blijken te zijn, dan zullen die een grote rol spelen bij de Statenverkiezingen op 18 maart 2015 en daarmee voor de verkiezing van de Eerste Kamer. De Eerste Kamerleden moeten een inschatting maken over kwaliteit en uitvoerbaarheid en zullen zelf de gevolgen merken bij die komende verkiezing. Zo hoort het trouwens in een democratie
En de participatiesamenleving?
Tja, dat was een nieuw woord van Rutte. Misschien wel een idee of een plan! Dus vroeg Arie Slob in november 2013 een brief van het kabinet over de bedoeling hiervan. Na zes maanden kwamen er twee kantjes naar de Kamer. Het geheel ruikt naar een mislukte brainstormsessie en veel onenigheid over wat de taken van de samenleving zijn en hoe de regering daar ruimte voor maakt.
En toch is dit de kern: wat moet de overheid regelen? Wat kan de samenleving zelf? En dan vooral in de zorg, waar flink bezuinigd en gereorganiseerd wordt. Een voorbeeld: een licht dementerende alleenstaande zal straks door de gemeente geholpen moeten worden. Maar wat nu als de gemeente niets doet met een melding van een probleem? Misschien springt een dochter dan wel in en gaat dan tijdelijk bij vader of moeder wonen en zegt zij een deel van haar baan tijdelijk op. De beloning: de AOW van vader/moeder wordt dan gekort met die mantelzorgboete van €321 per maand. Bovenop de extra kosten die de dochter al maakt.
Zie hier waarom het wel fijn geweest was als de regering eerst een idee zou hebben gehad wie welke verantwoordelijkheden heeft en dan wetten zou maken in plaats van andersom. Het debat in de Tweede Kamer over deze brief of een samenhangende discussie over de wetten in de Eerste Kamer, kan de komende weken dan ook nog zeer interessant maken. En de problemen die niet vooraf opgelost worden, komen dan op 1 januari 2015 in volle omvang aan het licht.
Dr. P.H. Omtzigt is lid van de Tweede Kamer voor het CDA, van de Assemblee van de Raad van Europa en econometrist. In die rollen houdt hij op ScienceGuide een column bij over zijn ervaringen in de eigenzinnige werelden van politiek en wetenschap, hun wederzijdse beïnvloeding en hun confrontaties.
