Ethiek is geen luxe
Op 18 juni organiseert Rathenau één va de drie conferenties waarin de ‘vragen aan de Wetenschapsagenda’ op tafel zullen komen. Dat zijn er inmiddels bijna 12.000, inclusief die naar de betekenis van het begrip “niet”. Als nieuwe directeur van het instituut kan Melanie Peters dus meteen aan de slag. Daarbij legt zij tegelijkertijd een directe verbinding met de naamgever van haar club, de visionaire wetenschapper Rathenau.
Geen appels en peren
“Wat in elk geval goed is aan de drie conferenties is het feit, dat het geen oplopen zijn voor allerlei groepen met hun eigen belangen en agenda’s. Die zouden toch vooral gaan roepen ‘nieren zijn belangrijker dan bomen’ bij het prioriteren in onderzoek en wetenschapsbeleid. Een hoop appels en peren zouden vergeleken worden.”
“Bij de start hebben wij wel gezegd, dat je niet zomaar een publieksronde kunt houden. Denk wel goed na wat dat zou inhouden als je stelt ‘het volk denkt mee’. Iedereen laten meedenken klinkt goed, maar wat beoog je er eigenlijk mee?”
“Dat zie je ook in de rechtspraktijk. Lekenrechtspraak maakt veel mensen huiverig, maar als je die goed ondersteunt, werkt dat vaak prima. Waarom zouden we dat dan hier niet durven? Wat je dan vooral moet vragen is ‘waar zou u behoefte zien aan wetenschap?’ En hoe vertolken we dat naar concreet onderzoek?”
Zulke vragen vergen gedegen doordenking, zo iets merkt het Rathenau Instituut vaker. “Zie de discussies over intellectueel eigendom. We willen én bescherming én toegang waar mogelijk. Hoe regel je dat? Kan dat? Zulke vragen kun je alleen interdisciplinair echt aanpakken. De reflectie daarop is dan weer van groot maatschappelijk belang.”
Hele terreinen van kennis van tafel
Een risico bij het voeren van discussies over wetenschapsbeleid ziet Peters zowel in Europa als nu ook in ons land opdoemen. “Je praat met elkaar over die terreinen waar die laag van besluitvorming over gaat of mag gaan. Daarmee vallen hele terreinen van onderzoek en kennis ineens van de tafel. De Grand Challenges gaan niet over wat de lidstaten voor zichzelf reserveren: zorg, onderwijs en ook financieel beleid. De nationale agenda kijkt dan weer niet naar bijvoorbeeld de millenniumdoelstellingen.”
De conferenties zouden daarom een grote openheid van te agenderen thema’s moeten krijgen. “We moeten niet met z’n allen gaan zitten stemmen over wat we wel of niet ‘belangrijk’ noemen. Het is wel aardig om te zien dat VNO-NCW dit risico ook ziet en op de bijeenkomst over ‘Science for Competitiveness’ zo’n aanpak ook wil toepassen.”
Een massaal PC privé project
Die brede blik met oog voor verrassende vragen en maatschappelijke toepassingen past bij de inspiratie van professor Rathenau. Hij schetste op hoge leeftijd in de jaren ’70 en ’80 van de vorige eeuw de verregaande consequenties die hij voorzag van wat toen nog micro-elektronica werd genoemd. “Rathenau zag enorme transitieprocessen opkomen door effecten van de toepassingen op de samenleving en het bedrijfsleven. Daar moest je breed naar kijken vond hij en dan is ook oog hebben voor de ethische aspecten geen luxe.”
“Hij bepleitte sterk dat een massaal ‘PC privé project’ zou worden opgezet. Iedereen in de samenleving moest concreet, hands on leren werken met nieuwe technologie en gaan beseffen wat deze zou gaan doen en betekenen in het alledaagse. Die impact van wetenschap en technologie op de samenleving verandert overigens zelf weer de vragen die wetenschap en technologie moeten zien op te lossen of durven stellen.”
De conferentie Wetenschap en Maatschappij in gesprek vindt op 18 juni plaats in de Fokker Terminal in Den Haag. Zie voor meer informatie www.rathenau.nl
