Marijk van der Wende waarschuwt voor Brexit
Wat zijn de effecten van de Brexit voor het hoger onderwijs op het Europese vasteland? Marijk van der Wende en een aantal andere onderzoekers hebben hierover een bundel geschreven.
In de bijdrage van de hoogleraar hoger onderwijs van de Universiteit Utrecht is er een reeks van vijftien interviews gehouden met universiteitsbestuurders, hoogleraren, beleidsmedewerkers en recruiters van drie Nederlandse universiteiten, Leiden, Maastricht en Utrecht. Daarnaast zijn er medewerkers van de VSNU en Nuffic geïnterviewd. Enkele van de geïnterviewden waren Brits staatsburger en werkzaam in Nederland. Daarnaast werden er inzichten opgedaan bij een bijeenkomst van voorzitters van Britse en Nederlandse universiteiten.
Uit de gesprekken en de statistieken die de oud-decaan van het Amsterdam University College heeft geraadpleegd blijkt het grote belang van het VK voor Nederlandse universiteiten. Bij alle gezamenlijke publicaties die Nederlandse onderzoekers schrijven staat het VK op de tweede plaats. Van de samenwerkingen die ontstaan op basis van de Europese onderzoeksfinanciering Horizon 2020 wordt de helft uitgevoerd met Britse partners. Uit de interviews blijkt dat samenwerkingen met Britse universiteiten als heel belangrijk wordt ervaren.
Europese bureaucratie
Van der Wende constateert dat ook voor Britse universiteiten de Europese onderzoeksfinanciering van groot belang is. Wel zijn er belangrijke verschillen zijn tussen vakgebieden. Informatica zou bijvoorbeeld minder geïnteresseerd zijn in de Europese onderzoeksbeurzen, omdat die gepaard gaan met veel bureaucratische last. De samenwerking met Nederland is voor de Britten duidelijk minder belangrijk dan andersom. Nederland staat op de vijfde plaats voor samenwerking voor het VK, terwijl dat omgekeerd op plek twee is.
Brits-Nederlandse samenwerking in het hoger onderwijs gemeten in termen van studentenmobiliteit, geeft een meer gemengd beeld. Het VK is een topbestemming voor Nederlandse studenten. Zowel in het kader van het Erasmus-uitwisselingsprogramma waarbij een deel van de studie gevolgd wordt in het VK, als ook voor het volledig volgen van een wo-studie.
Daar zit wel een ongelijkheid tussen beide landen met een ratio van 2.2. Dit valt te verklaren omdat Groot-Brittannië altijd een lage uitgaande studentenmobiliteit heeft gehad. Hoewel het aantal Britse studenten in Nederland de laatste jaren wel aan het stijgen is. Van 464 in 2006 naar 2778 in 2014, dit als gevolg van de gestegen studiekosten in het VK.
De beste studenten gaan naar de elite-universiteiten
Uit de interviews blijkt dat Britse studenten over het algemeen als positief worden ervaren, omdat hun moedertaal Engels is. Studieresultaten van deze groep studenten zijn echter nog niet beschikbaar. Eerder onderzoek laat zien dat Britse studenten het juist slechter doen in het buitenland. Dit kan verklaard worden omdat de beste studenten in eigen land gaan studeren aan de topuniversiteiten aldaar.
Het personeelsbestand laat een soortgelijk beeld zien. Voor elke Brit die hier aan een wo-instelling werkt, werken vier Nederlanders in het VK. In alle interviews wordt de aanwezigheid van Brits personeel als positief ervaren op het gebied van kwaliteit en diversiteit.
Nog steeds veel ongeloof
Ten tijde van de interviews in mei 2017 was er veel onzekerheid over het proces van de Brexit. Dit is tot op de dag vandaag nog steeds niet duidelijk. Dit heeft er voor gezorgd dat men destijds niet aan uitgewerkte planningen durfde te werken. Er leek ook nog geen collectieve actie te zijn ondernomen. Ook was er bijna een jaar na de volksraadpleging over het uittreden van de de EU nog steeds veel ongeloof. En er was nog sterke hoop dat het helemaal niet zover zou komen. Veel respondenten vreesden ook dat er helemaal geen deal zou komen en dat de Brexit chaotisch gaat verlopen.
Uit de interviews blijkt wel dat er universiteiten waren die al anticipeerden op een aankomende Brexit. Hoewel dit nog geen formeel standpunt was van de geïnterviewden, zeiden een aantal universiteiten dat er wel geworven werd onder Britse onderzoekers om naar Nederland te komen. Vooral in de gebieden waar tekorten bestaan, zoals de informatica.
Nieuwe studenten uit het Midden-Oosten
Universiteiten bleken nog niet te anticiperen op een instroomdaling van studenten uit het VK. Universiteiten zijn nog niet actief nieuwe internationale ‘studentenmarkten’ aan het aanboren. Wel bleek een ‘zeer internationale universiteit’ de mogelijkheden te verkennen om studenten te werven uit andere landen en regio’s. Met name studenten uit het Midden-Oosten, om op die manier de dalende instroom vanuit het VK op te kunnen vangen.
Marijk van der Wende ziet wel dat in de periode na haar interviews dit beeld aan het veranderen is. Nederlandse universiteiten zijn zich meer bewust van hun internationale positie. Juist ook omdat er zoveel Engelstalige programma’s in Nederland worden aangeboden. Ook scoren alle Nederlandse universiteiten hoog op de rankings. Dit heeft volgens haar een absolute meerwaarde voor de aantrekkingskracht voor internationale studenten.
Geen nieuw beleid
Afgezien van de stappen die individuele universiteiten zetten om nieuwe studenten aan te trekken, wordt als gehele wo-sector geen nieuw beleid geformuleerd. Zo signaleert Van der Wende.
Deze onzekerheid hangt samen met het debat, dat gevoerd wordt in Nederland over internationalisering. De krachten die daarbij losgemaakt worden komen overeen met de discussies in het VK die uiteindelijk geleid hebben tot de Brexit. Sinds de crisis zijn ook in Nederland de zorgen vergroot over internationalisering en globalisering en verdergaande Europese integratie. Populistische partijen weten hiervan te profiteren en die hebben een grote invloed op het publieke debat. In Nederland zie je zowel aan de linker als aan de rechterkant van het politieke spectrum dit soort geluiden.
Geen anti-EU in Rutte III
De lange over de nieuwe Nederlandse regering heeft universiteiten voorzichtig gemaakt om met nieuwe strategieën te komen omtrent internationalisering. Van der Wende merkt op dat met het aantreden van het nieuwe kabinet er in ieder geval niet anti-EU Partijen in het nieuwe kabinet zit.
Ook bleek uit de interviews dat nog maar weinig betrokkenen een sterke lobby ervaren. Meer in het algemeen waren de beleidsmakers in het wetenschappelijk onderwijs van mening dat dit niet individueel, maar op nationaal en internationaal niveau moet gebeuren. Dit kan opgepakt worden door de internationale universiteitsnetwerken, LERU en EUA. Een begin daarvan kan gevonden worden in de gezamenlijke verklaring tussen de VSNU en afgevaardigden van Britse universiteiten. In deze verklaring werd benadrukt dat het belangrijk is om ook na de Brexit intensief te blijven samenwerken.
Zorgen om harde Brexit
De geïnterviewden gaven ook aan dat zij weinig vertrouwen hadden in de onderhandelingen over de Brexit. Zij verwachtten dat onderzoek en onderwijs laag op de prioriteitenlijst staan van de onderhandelaars. Met het risico dat er niets wordt afgesproken en dat de samenwerking helemaal uiteenvalt na een harde Brexit.
In bredere zin signaleert Van der Wende naar aanleiding van de Brexit en de verkiezing van Trump in de VS dat de internationale samenwerking in het westen onder druk is komen te staan. Dit creëert ook onzekerheid in het hoger onderwijs met betrekking tot internationale samenwerking. Het vrije verkeer van studenten, academici en wetenschappelijke ideeën staat onder druk.
Ondertussen zal China hier sterker van worden, constateert Van der Wende. Chinese universiteiten zullen aan zichtbaarheid winnen. Zij kunnen hun impact op het wereldwijde hoger onderwijs vergroten. Wel vragen de auteurs zich af of Chinese universiteiten zich in de toekomst meer naar westerse standaarden zullen gaan gedragen. Er zal een nieuwe zijderoute ontstaan, waarbij niet alleen goederen worden vervoerd maar ook ideeën. Nederland moet als open handelsland openstaan voor deze nieuwe ontwikkelingen.
