BON bezint zich op nieuwe stappen tegen verengelsing

Ieder jaar reikt de Stichting Nederlands de LOF-prijs uit aan iemand die zich heeft ingezet voor de Nederlandse taal. Dit jaar is de eer aan Ad Verbrugge en Annette de Groot van Beter Onderwijs Nederland, vanwege hun inspanningen om de verengelsing aan de Nederlandse universiteiten te stoppen.

BON stapte hiervoor in 2017 naar de rechter. In een kort geding tegen de Inspectie van het Onderwijs, de Universiteit Maastricht en de Universiteit Twente vroegen zij respectievelijk om het handhaven van de WHW en een stop van minimaal twee jaar op verdere uitbreiding van het Engels aan de twee universiteiten. BON verloor de zaak, maar bezint zich op nieuwe stappen.

De uitreiking van de prijs en het aansluitende symposium staan daarom in het teken van Taal & Wet: welke taalwetten en verdragen zijn er in het Nederlands taalgebied, voldoen die, en hoe wordt er gehandhaafd? Sprekers vertellen over de wettelijke positie van het Nederlands in Nederland, Suriname en België. In die laatste landen staat het Nederlands naast het Sranantongo en het Frans, in Nederland maakt men zich vooral zorgen over de opmars van het Engels. Een waar in Suriname en België het vooral over de taal in overheidsinstanties en officiële documenten gaat, staat in Nederland het Nederlands als onderwijstaal nu volop in de belangstelling.

Volgens de VSNU was 74 procent van de wo-masteropleidingen in 2017 volledig Engelstalig en 23 procent van de bacheloropleidingen. “De Nederlandse situatie aan universiteiten is in Europees perspectief echt een uitzondering”, stelt Godelieve Laureys, hoogleraar Scandinavistiek aan de UGent. In Nederland is er een roep om meer strikte handhaving van de wet aan universiteiten, in België is eerder het omgekeerde aan de hand. “Vlaanderen heeft lang heel strikte kwantitatieve taalregels gehad aan de universiteiten, dus daar is nu een beweging aan de gang om het wat losser te maken.” Die taalregels hebben niet alleen het Frans aan Vlaamse universiteiten ingeperkt, ze vormden ook een barrière tegen het Engels.

Toch staan de Vlaamse universiteiten ook onder druk meer onderwijs in het Engels aan te bieden. De aanwezige Vlamingen denken over een oplossing. Zo stelt Mark Sels van het Algemeen Nederlands Centrum Brussel voor om vast te leggen dat scripties “op elk niveau, in de publieke taal” – het Nederlands – moeten worden geschreven, vanwege “de verantwoordelijkheid van kennisoverdracht naar de subsidiërende gemeenschap en maatschappelijke verankering van het weten”.

Niet anti-Engels

Luc Devoldere, classicus en hoofdredacteur van de Vlaams-Nederlandse culturele instelling Ons Erfdeel gooit het over een andere boeg. Om te beginnen relativeert hij de anti-Franse houding van Vlamingen. “Als Nederlandstalige Belg resoneert het Frans meer in mijn Nederlands. De ironische paradox van elke Vlaming is dat zijn ouders of grootouders hebben moeten vechten tegen het Frans, maar als Vlamingen iets zijn, zijn ze allemaal francofiel.”

Zo wil Devoldere ook waken voor een anti-houding naar het Engels. “Laat ons beginnen met te aanvaarden dat het Engels de vigerende lingua franca is, en zo goed mogelijk Engels te leren. Als we slim zijn moeten we de discussies over verengelsing van universiteiten direct op het niveau brengen van echte meertaligheid. Het Frans en Duits alleen al hebben een ongelooflijke wetenschappelijke traditie. Daarbij moeten we slimme allianties zoeken in Europa. ” Hij droomt van een “écht” Erasmusprogramma waarbij alle Europese studenten verplicht een jaar in een ander Europees land studeren en de taal leren.

Geen vals nationalisme

Ad Verbrugge van BON deelt het pleidooi voor meertaligheid, maar is wel degelijk nog gericht op het stoppen van het Engels. “Bacheloropleidingen moeten in beginsel allemaal Nederlandstalig zijn”, stelt hij. “De mogelijkheid van tweetaligheid kan bestaan, maar dan met de eis geformuleerd dat er een minimumbeheersing van het Nederlands is. En als je overgaat op geheel Engelstalige opleidingen, dan word je niet meer publiek gefinancierd. Dan worden de kosten van het gebruikmaken van allerlei andere faciliteiten van de belastingbetaler ook op de universiteit verhaald.”

Er zijn wettelijke veranderingen nodig, vindt BON. “Als we vertrekken vanuit de huidige formulering van de wet, komen we er niet. Die is geformuleerd in een andere tijd en situatie en andere financiële prikkels.”

Over het nieuwe wetsvoorstel van minister Van Engelshoven is BON niet te spreken. Juridisch adviseur van BON, Vincent Sturkenboom, zegt daarover: “De minister is gaan nadenken door onze procedure. Ze heeft nu een voorstel tot wetswijziging gedaan, maar kijkend van mijn ervaring: op het moment dat je bestuurders ruimte geeft, dan pakken ze die. Als je in de nieuwe wetgeving niet overduidelijk vastlegt wat er moet gebeuren, dan zullen alle besturen de ruimte opzoeken die ze geboden wordt.”

Raad van State waarschuwt voor effecten wetsvoorstel taalbeleid

Ook Verbrugge heeft geen vertrouwen meer in de inzet van CvB’s om verengelsing te stoppen. “Er zijn heel verstandige rapporten verschenen, van de KNAW in 2003 al bijvoorbeeld, maar er verandert niets. Sterker nog: het wordt alleen maar erger. De tijd van praten is wat mij betreft gewoon voorbij. Er moeten gewoon maatregelen worden genomen die hard zijn, die stevig zijn. Daar moet een goede uitleg bij worden gegeven, dat het ook niet gaat om een soort vals nationalisme of wat dan ook. Maar dat het met het oog op het welzijn van de hele bevolking en de samenhang daarvan gebeurt.”

Quotum

Voor de masteropleidingen pleit Verbrugge voor een quotum en een macrodoelmatigheidstoets rond taal. “Wat voor mensen hebben we nodig? Waar hebben we tekort aan? We moeten formuleren op welke gebieden het wenselijk is dat er extra buitenlandse studenten komen. En zorg dan ook dat je ze, ook in masteropleidingen, in contact brengt met het Nederlands. Voer een quotum in van bijvoorbeeld maximaal veertig procent Engelstalige masteropleidingen. Dus kom met een praktisch gericht beleid waarin je de Inspectie, de NVAO en een macrodoelmatigheidscommissie betrekt en de handhaving serieus neemt.”

Iemand uit het publiek geeft aan geen voorstander van een quotum te zijn. “Omdat ik denk dat het moeilijk te argumenteren is waarom blijkbaar een bepaalde categorie studenten het Nederlands niet op academisch niveau hoeft te beheersen. Ik voorzie ook dat de universiteiten heel handig worden in het formuleren van opleidingen door een heel aantal opleidingen onder één CROHO-code zetten. Focussen op aantallen opleidingen lijkt me niet handig.”

Politiek debat

VVD-Kamerlid Judith Tielen, die tot deze zomer woordvoerder hoger onderwijs was, zit ook in de zaal en heeft nog wel een tip voor de aanwezigen. “Ik draag de Nederlandse taal een warm hart toe. Maar als ik straks in de Tweede Kamer een wet moet gaan vaststellen, dan helpt het wel om net wat meer nuance en gezichtspunten mee te nemen in dit debat. U bent het veel met elkaar eens en ik hoor veel generalisaties. U vindt het leuk om de universiteitsbesturen een beetje af te zeiken, maar nodig ze ook eens uit om mee te praten.”

Dat schiet Verbrugge in het verkeerde keelgat. “We zijn hier al vijftien jaar mee bezig en hebben eindeloos gesprekken gevoerd. Het zou u passen met iets meer bescheidenheid te spreken over de rol van de politiek in dezen, want het is uw taak om het initiatief te nemen, en het niet aan burgers over te laten die naar de rechter moeten stappen om dit voor het eerst politiek op de agenda te krijgen.”

Dagvoorzitter Erik Jurgens geeft aan dat BON al in overleg is met diverse Kamerleden om met concrete voorstellen te komen over de wijziging van de taalbepaling in de WHW. Wordt vervolgd dus.