Door NWO afgewezen onderzoek krijgt toch nog geld van minister

Eind september schreef de Volkskrant een uitgebreid stuk over hoogleraar Heino Falcke van de Radboud Universiteit die te maken had gekregen met een afwijzing door NWO voor een vervolgonderzoek naar zwarte gaten in het heelal. Eerder dit jaar haalde hij met het onderzoek dat onderdeel is van de Event Horizon Telescope project de internationale pers.

Desalniettemin bleek NWO niet voornemens om vervolgonderzoek te financieren. Dit was voor de Volkskrant aanleiding om de wetenschapper te interviewen en daarin werd duidelijk dat hij bijvoorbeeld niet aanwezig was bij een gesprek met de NWO-commissie om zijn onderzoek toe te lichten en daarom naar eigen zeggen in de voorronde van de aanvraag al was afgewezen voor een toekenning voor een beurs.

Er was veel kritiek op de publiciteit die de casus van Falcke kreeg. Het afwijzen van beursaanvragen is immers vaste prik in wetenschappelijk Nederland en veel onderzoekers vroegen zich af wat de casus van Falcke nu uniek maakte. ScienceGuide verneemt dat de astronomische gemeenschap zelf van mening was dat de media-aandacht rond het onderwerp het vakgebied misplaatst was. In meerdere crisisvergaderingen is getracht de aangerichte schade te beperken. Desalniettemin zocht Falcke ook naast de Volkskrant de publiciteit op in andere regionale en landelijke media.

Kamervragen

Voor Jan Paternotte, die sinds deze zomer de nieuwe woordvoerder hoger onderwijs en wetenschap voor D66, was de berichtgeving aanleiding om Kamervragen te stellen aan minister Van Engelshoven. Hij vroeg aan de minister hoe zij het belang beoordeelt van de participatie van de Radboud Universiteit in dit onderzoek.

De minister laat in haar beantwoording weten dat zij groot respect heeft voor het werk van NWO dus daar niet in wil interveniëren. “Ik heb groot respect voor de Nederlandse wetenschappers die hieraan een belangrijke bijdrage hebben geleverd en daarmee de Nederlandse wetenschap op de kaart hebben gezet. De manier waarop ik het belang van dit onderzoek beoordeel, doet bij een onafhankelijk oordeel van NWO overigens niet ter zake. Ik intervenieer niet in de besluitvorming van NWO.”

Maar toch is de minister van mening dat dit onderzoek ondanks de afwijzing van NWO in aanmerking komt voor extra geld. “Wel is er vanuit mijn ministerie contact geweest met de Radboud Universiteit waarbij is gesproken over de waarde van de foto voor de Nederlandse wetenschap en het feit dat er hierdoor veel positieve aandacht voor (fundamentele) wetenschap is ontstaan,” schrijft zij in de brief.

Daarom stelt de minister een extra geldbedrag beschikbaar om het onderzoek – dat reeds van CNN tot de New York Times het nieuws haalde – nog een extra zetje in de rug te geven om dit onderzoek bekend te maken onder het brede publiek. “Goede wetenschapscommunicatie is essentieel om zoveel mogelijk mensen te bereiken. Gezien het belang hiervan en omdat de wetenschapscommunicatie veel vergt van Prof. Falcke en zijn onderzoeksgroep, heb ik een éénmalig bedrag van € 200.000 toegekend ter ondersteuning zodat er voldoende aandacht kan zijn voor goede communicatie.”

Onthutste reacties

Dat de minister nu heeft besloten om toch €200.000 voor wetenschapscommunicatie te geven, leidt tot tientallen onthutste en woedende reacties onder wetenschappers op Twitter. Voorzitter van de Jonge Akademie Belle Derks noemt het “ondermijning van de legitimiteit van ons financieringssysteem uit onverwachte hoek.”

Herman van de Werfhorst, hoogleraar onderwijssociologie aan de Universiteit en tevens lid van de Onderwijsraad noemt dit besluit van de minister “ontzettend kwalijk.” Veel andere wetenschappers zijn verbaasd dat de minister zich middels een Volkskrant-interview heeft laten verleiden om toch nog €200.000 uit te trekken voor dit project. Overigens wordt niet duidelijk in de beantwoording van de Kamervragen waar dit geld vandaan gehaald wordt.

Hier sta ik wel even van te kijken: De minister van OCW die @NWONieuws omzeilt en toch geld toekent aan wetenschapper nadat kamervragen gesteld zijn over afwijzing van NWO subsidie-aanvraag. Ondermijning van de legitimiteit van ons financieringssysteem uit onverwachte hoek… https://t.co/9pCvTgtY9R

— Belle Derks (@belle_derks) October 30, 2019

Woordvoerder Olivier Morot van NWO geeft aan dat de onderzoeksfinancier op de hoogte is van het besluit maar hierin geen ondermijning van de legitimiteit te zien. “In dezelfde brief stelt minister helder alle vertrouwen te hebben in de toekenningsprocedures van NWO. Van ondermijning van onze legitimiteit is dan ook bepaald geen sprake.” De casus laat volgens Morot wel zien hoe beperkt de financiële ruimte is in de Nederlandse wetenschap.

Wel is NWO, net als veel onderzoekers, benieuwd waarom OCW ervoor heeft gekozen specifiek voor wetenschapscommunicatie geld vrij te maken. Het onderzoek is immers breed uitgelezen geweest in de internationale pers. “De antwoorden in de brief zijn afdoende om die vraag te beantwoorden,” laat woordvoerder van de minister Michiel Hendricks weten. Op de vraag of deze € 200.000 euro afgaan van de in de wetenschapsbrief aangekondigde € 3 miljoen voor wetenschapscommunicatie antwoordt hij ontkennend. “Dit is geld dat via incidentele middelen wordt vrijgemaakt, dat gaat niet van dat potje af.”

Aandacht geen garantie voor een beurs

In zijn vragen aan de minister stelde Paternotte de minister ook de vraag of het bij NWO gebruikelijk is dat dit type onderzoek, dat zo veel aandacht trekt van de internationale media en de wetenschap, geen beurs krijgt. De minister geeft aan dat dit geen garantie voor een beurs hoeft te zijn. “Wereldwijde loftuitingen en ontvangen prestigieuze prijzen mogen om der wille van de objectiviteit in het beoordelingsproces geen rol spelen, ieder afzonderlijk voorstel dient op zijn eigen merites en potentie te worden beoordeeld. Ik wijs erop dat er inmiddels nieuwe financieringsaanvragen liggen zodat er mogelijk alsnog NWO-financiering komt.”

Tot slot vraagt Paternotte ook of de minister het niet wenselijker zou vinden als dit soort samenwerkingsprojecten in aanmerking zouden komen voor structurele bekostiging, zodat ze niet meer periodiek beurzen hoeven aan te vragen bij NWO. “Voor consortia en andere samenwerkingsvormen zoals die tussen de Radboud Universiteit, Universiteit Leiden en de Universiteit van Amsterdam in het kader van de Event Horizon Telescope is vaak sprake van langjarige financiering maar niet van structurele. Dit geldt zeker wanneer het gaat om grote onderzoekslijnen met een stevige infrastructurele component. Na afloop van de financieringsperiode dient te worden bezien of de inzet van de middelen nog steeds past bij actuele wetenschappelijke ontwikkelingen en strategische keuzes op internationaal niveau.”