Onderzoeksbeurzen verloten zou voor NWO eer te na zijn
Op de Haagse campus van de Universiteit Leiden gingen wetenschappers in gesprek met Hatte van der Woude (VVD) over wetenschapsbeleid. De organisatie van de bijeenkomst was in handen van NWO. De voorzitter, Marcel Levi, werd gevraagd naar de onderzoekscultuur in Nederland en of hij als arts een actuele diagnose kon stellen.
“Ik denk dat er iets niet in de haak is in het Nederlandse wetenschapsbestel”, antwoordde hij. “Het is een onderwerp dat gevoelig ligt. Over alles wat je zegt worden mensen boos en geëmotioneerd of ze gaan heel slechte ervaringen ophalen. Dat is voor mij een symptoom dat er iets niet goed is. De oorzaak is niet eenduidig. Het lijkt bij sommige wetenschapsgebieden een groter probleem te zijn dan bij andere gebieden. Ik heb er niet systematisch onderzoek naar gedaan.”
De persoonlijke aanvallen zijn jammer
Een oorzaak van die cultuur zou de hiërarchische aard van de academische wereld kunnen zijn, volgens Levi. “Er is hiërarchie in de wetenschappelijke wereld en die wordt niet altijd goed gebruikt. Dat komt ook bij de discussie over de onderzoekscultuur naar boven. Het is goed om die discussie over de omvang van het te voeren. Het is wel jammer dat de discussie meteen richting persoonlijke aanvallen wordt getrokken.”
Levi benadrukt echter dat NWO gaat voor kwaliteit. Daar hoort ook teleurstelling bij, weet hij. “Bij alles wat wij doen, bij alles wat wij vinden en bij alles wat wij opschrijven, staat altijd één ding op de eerste plaats: dat wij voor wetenschappelijke excellentie gaan. Wij hebben niet genoeg geld om alle projecten te honoreren. Je moet daar een ranking in aanbrengen en sommige mensen krijgen dan wel een beurs en anderen niet.”
Een uitwas zijn de lage honoreringspercentages
Dat neemt volgens de NWO-voorzitter niet weg dat het honoreringspercentage omhoog moet. Dat gebeurt nu met het extra geld van het kabinet. “Het is een uitwas dat de honoreringspercentages zo laag waren. Mensen kregen het gevoel: als ik geen onderzoeksfinanciering krijg van NWO, dan ben ik een verliezer. Dan loopt mijn wetenschappelijke carrière serieuze schade op. Dus ik begrijp wel dat mensen daar boos en verdrietig over zijn, maar dat is nooit de bedoeling.”
Als universiteiten minder aanvragen doen, zal dat het probleem van de lage honoreringspercentages niet oplossen, maar universiteiten kunnen wel iets doen, zegt de voorzitter van NWO. “Wij krijgen best veel aanvragen binnen waarvan wij denken: dat is niet zo best. Onze reviewers vinden bepaalde aanvragen ook prematuur.”
De NWO nodigt de kennisinstellingen uit om eerst een interne selectie te maken, zegt Levi. “Je collega’s kunnen ook tegen je zeggen: ‘het is eigenlijk nog net niet goed genoeg, wacht nog even, maak het nog wat robuuster.’ Als we dat zouden doen, dan heb je met z’n allen ook minder werk.”
Hoor ik Levi nu pleiten voor loten?
Het is inderdaad zo dat beurzen vooral aan het begin van je carrière ontzettend belangrijk zijn, beaamde de voorzitter van De Jonge Akademie, Marie-José van Tol. “Als je naar de Veni-beurzen kijkt, dan denk ik dat misschien vijf procent niet een hele goede beoordeling heeft. Reviewers kunnen zoveel goede voorstellen niet honoreren, dat is ontzettend zonde. Ik hoor Levi hier dan ook bijna pleiten voor loten. We beoordelen het onderzoek heel goed, maar uiteindelijk bepaalt nu eigenlijk het lot of je die beurs krijgt.”
De voorzitter van De Jonge Akademie leek Levi toch niet helemaal goed begrepen te hebben, getuige zijn reactie. “Het is mijn eer te na om als organisatie die ten doel stelt om te gaan voor wetenschappelijke excellentie, niet tot het uiterste te gaan om de kwaliteit te bepalen. Omdat we anders mensen die écht top-excellent zijn tekort doen.”
Belastingbetaler wil ook geen loting
Bovendien heeft de NWO-voorzitter ook de belastingbetaler in zijn achterhoofd. Die zou het niet appreciëren als er geloot zou worden, denkt hij. “Misschien een secundair argument, maar het geld dat wij uitgeven komt van de belastingbetaler, de gemeenschap. Ik weet niet of de gemeenschap er nu helemaal klaar voor is om gemeenschapsgeld te gaan verloten. Het is zeer omstreden en ik wil de handschoen voorlopig nog oppakken om te zien of wij ons werk nog beter kunnen doen.”
Ook Hatte van der Woude van de VVD voelt niets voor loting. “We moeten niet uit het oog verliezen dat NWO een heel goed instrument is voor triage. Zij kijken naar kwaliteit, dat is sowieso beter dan loten.”
Ik moet kijken wat Nederland wil
Overigens vindt Van der Woude het niet aan haar als politicus om een standpunt in te nemen over aanvraagdruk. “Het is terecht dat we het hebben over de aanvraagdruk bij onderzoekers en bij faculteiten en wat de instellingen willen, maar ik heb een heel andere rol. Ik moet kijken naar wat Nederland en de samenleving wil, wat hebben die nodig van de wetenschap?”
Van der Woude hield de toehoorders een aantal opties voor. “Is er competitie voor nodig om het beste onderzoek te doen, om onze welvaart op peil te houden? Als we geen competitie meer willen, accepteren we dan ook dat we dalen in de zo gehate lijstjes? Dat kan financiële gevolgen hebben, ook voor het vestigingsklimaat. Dat kan ook een eerlijke keus zijn, maar dat is dan tenminste een keus.”
“Stilstaan is op dit punt achteruitgang”, zo zei Van der Woude. “Je kan wel zeggen dat het zo genoeg is, maar de landen om ons heen investeren wel. Kijk naar China. Die halen ons in als het gaat om citatiescores, waarvan wij nu zeggen dat we daar eigenlijk niet meer naar moeten kijken. Ik ken ook niemand die zegt dat het een heel goed idee is om puur en alleen naar die h-index te kijken, maar wij dalen daar wel op. Ik kan niet goed inschatten welke gevolgen dat heeft. Als je citaties loslaat, wat gebeurt er dan? Daar heb ik geen zicht op.”
