Komt OCW nu wel met een onafhankelijk meldpunt sociale veiligheid?
Minister Dijkgraaf komt begin 2023 met een integraal plan voor sociale veiligheid in het hoger onderwijs. Recente incidenten zoals in Leiden en deze week bij de Radboud Universiteit, laten zien dat de interne mechanismen niet goed werken. Dit geldt in het bijzonder voor de universiteiten, waar hiërarchie een nadrukkelijk onderdeel is van de werkverhoudingen.
Hardhandig het zwijgen opgelegd
Fleur Jongepier gaf daarom haar baan als filosoof en onderzoeker aan de Radboud Universiteit op. Zij zette deze week op Twitter uitvoerig uiteen hoe grensoverschrijdend gedrag aan de universiteit, maar ook op andere plekken in de academie werkt. Uit eigen waarneming zegt Jongepier dat melders, klagers of klokkenluiders soms vriendelijk werden gemaand om stil te blijven, maar soms ook hardhandig het zwijgen op werd gelegd. Ze was deze week te gast bij Op1, samen met de Regeringscommissaris grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld, Mariëtte Hamer.
Volgens Hamer zou dit voorjaar duidelijk moeten worden of het kabinet nut ziet in een Nationale Onderzoeksraad voor sociale veiligheid, naar het voorbeeld van de Onderzoeksraad voor veiligheid. “Dan had mevrouw Jongepier daar meteen naar toegekund. Nu worden de onderzoeksbureaus vaak in dienst genomen door de werkgever. Sommige zijn goed, maar er zit ook veel commercie bij,” zei, Hamer.
Prestige van de instelling of de hoogleraar prevaleert
De discussie over een onafhankelijk landelijk meldpunt voor sociale veiligheid leekt de laatste twee jaar gesmoord. Oud PvdA-Kamerlid Kirsten van den Hul hamerde er bij minister Van Engelshoven voortdurend op om zo’n meldpunt op te zetten. Zeker rondom kwesties van seksuele intimidatie of sociale onveiligheid op een universiteit, omdat de klachtenafhandeling vaak chaotisch en pijnlijk verliep. Volgens Van den Hul prevaleert altijd de reputatie van de instelling of de hoogleraar.
Minister Van Engelshoven hield tijdens haar ministerschap voet bij stuk en wilde hier niet aan. Zo’n meldpunt zou te ver van de werkvloer staan en daarmee niet bijdragen aan de gewenste cultuurverandering. De toenmalige VSNU (nu de UNL) vond dit bovendien niet nodig. Echter, zelfs de voormalig onderwijswoordvoerder van D66, Jan Paternotte, hamerde erop dat er een onafhankelijk extern meldpunt zou komen. De minister vond zelf dat het een kerntaak was van de instellingen en dat het hoorde bij de lumpsumbekostiging. Zij wilde vooralsnog geen wettelijke verankering.
Dijkgraaf wil het ook aan instellingen laten
Dit standpunt bezigt haar opvolger Robbert Dijkgraaf nog steeds, zo bleek een paar weken terug. Recent heeft de PvdA in een schriftelijk overleg opnieuw gevraagd om een onafhankelijk meldpunt voor het mbo en het hoger onderwijs, omdat de drempel om het op de eigen instelling te melden te hoog is.
Maar er is nog geen beweging op dit dossier, zo blijkt uit het antwoord van de D66-minister. “Grensoverschrijdend gedrag vindt plaats binnen de context van een opleiding of instelling, interventies of maatregelen zijn gebonden aan die context”, zei Dijkgraaf. “Onderwijsinstellingen zullen daarom zelf aan het werk moeten gaan om drempels weg te nemen en ervoor te zorgen dat men vertrouwen heeft in een zorgvuldige behandeling van klachten.”
Hamer is geschrokken van de klachtenafhandeling op universiteiten
Bij Op1 zei de regeringscommissaris Mariëtte Hamer, die werkt onder regie van het ministerie van OCW, dat zij geschrokken is van de situatie bij universiteiten rondom de behandeling van klachten. “We dachten dat er vertrouwenspersonen waren op de universiteit. Ik ben wel geschrokken dat ze er in sommige gevallen wel zijn, maar ze hebben of geen positie, of ze zijn niet opgeleid. Daar is nog heel veel in te verbeteren. Die onafhankelijkheid is echt heel belangrijk.”
De minister gaf bij zijn schriftelijke behandeling ook aan dat UNL en de VH de sociale veiligheid zelf zullen monitoren en dat hij die monitoring niet aan de onafhankelijke Onderwijsinspectie zal laten, omdat die waarschijnlijk minder respons krijgen.
In de Kamer wilde Paul van Meenen (D66) deze zomer zelfs nog een stap verder gaan. Hij wilde dat de minister bestuurlijk kon ingrijpen als instellingen niets ondernemen tegen sociale onveiligheid. “Er is nu geen enkele mogelijkheid om daarop in te grijpen. Dat is toch te gek voor woorden? Ik kan hier talloze voorbeelden van geven. Misschien juist nog wel meer in het hoger onderwijs, waar bijvoorbeeld promovendi zwaar onder druk gezet worden, waar geen veilig klimaat heerst binnen bepaalde vakgroepen, maar waar helemaal niets aan wordt gedaan. En dat is waar deze wet over gaat: dat er nu eindelijk een instrumentarium komt om daarop in te grijpen.”
Bestuurders die zich onaantastbaar wanen
Van Meenen vond dat bestuurders in het hoger onderwijs zich niet onaantastbaar hoefden te wanen en dat de mensen, “snakken naar het moment waarop de overheid nu eindelijk iets gaat vinden van onveiligheid van promovendi die onder druk worden gezet.”
Deze wet, die nog in de Eerste Kamer behandeld moet worden, gaat erover dat de ministers van OCW een uitgebreid instrumentarium krijgen om zowel bestuurlijk als financieel in te grijpen als er sprake is van wanbeheer in het onderwijs.
