Universiteiten zwijgen als hoogleraren zich vergrijpen
Waar in de Nederlandse academie veel wrevel is ontstaan omdat een hoogleraar Tim de Zeeuw aan de Universiteit Leiden jarenlang ongewenst gedrag kon vertonen, kent Vlaanderen een even trieste zaak. Hoogleraar Filip D. van de KU Leuven is inmiddels veroordeeld voor verkrachting, maar ook hij kon jarenlang zijn gang gaan.
Hoogleraar Filip D. verkrachtte een studente
De Vlaamse woede klinkt echter een stuk luider. Waar de Nederlandse minister van OCW niet verder kwam dan een tweet die weinig hoop op daadkracht geeft, besloot Vlaamse minister Zuhal Demir om minstens 1,4 miljoen euro aan subsidie voor de KU Leuven te schrappen. De reden? “Zolang huidig rector Luc Sels geen duidelijkheid geeft over de rol van de KU Leuven en van hem persoonlijk, zal ik geen Vlaams belastinggeld aan de KU Leuven geven”, aldus Demir.
Als sinds 2010 werd er over Filip D. geklaagd; binnen de eigen faculteit zou al sinds 2016 bekend zijn dat hij een studente had verkracht en het rectoraat van de KU Leuven zou al sinds 2018 op de hoogte zijn van deze feiten. Nochtans ging het ingrijpen niet verder dan een verbod op contact met studenten. Dat weegt zwaar voor Demir. “Mensen die hiervan op de hoogte waren en bleven zwijgen, horen niet thuis in de academische wereld”, zegt ze. “Als gewezen studente van de KU Leuven, maar bovenal als burger, verwacht ik meer dan een muisstil rectoraat. We moeten keihard zijn voor een instelling die een verkrachting niet meteen veroordeelt.”
Tijdens een debat in het Vlaamse parlement, waarin Demir forse kritiek kreeg vanwege haar uitlatingen, bleef ze bij haar punt. “Ja, ik ga altijd blijven reageren. Ja, ik ga altijd vragen om slachtoffers een signaal te geven; gewoon het signaal van ‘wij aanvaarden dit niet'”, sprak ze met nadruk.
Ontslag hoogleraar geen beklonken zaak
In De Standaard wordt Luc Sels, rector van de KU Leuven, zelfs opgeroepen om op te stappen. Ook in de zaak van Sanda Dia, een student van kleur die tijdens de ontgroening van de mannelijke studentenvereniging Reuzegom werd vermoord, verschool het rectoraat zich achter de termen ‘vertrouwelijkheid van procedures’ en ‘bescherming van het gerechtelijk onderzoek’; net als nu, luidt de kritiek. Sels verdedigt zich in een blog van de KU Leuven door erop te wijzen dat het rectoraat in de zaak Filip D. “ondubbelzinnige instructies van parket en onderzoeksrechter [kreeg] om niets te doen wat de verdachte zou kunnen alarmeren.”
De nieuwsbrief is exclusief toegankelijk voor medewerkers van onze partners.
Daarnaast wordt in De Standaard gewezen op de traagheid en halfslachtigheid van de eigen tuchtprocedure van de KU Leuven, die nu pas wordt hervat. “Die tuchtprocedure kan [cursivering door redactie] leiden tot ontslag”, zegt de KU Leuven in een persbericht. Ondanks een strafrechtelijke veroordeling voor verkrachting staat dus nog niet vast dat de verkrachtende hoogleraar wordt ontslagen.
Filip D. gaf afgelopen jaar nog les in Nederland
Een hoogleraar die zich misdraagt tóch niet ontslaan, dat zal het bestuur van de Universiteit Leiden bekend in de oren klinken. Daar voelt bestuursvoorzitter Annetje Ottow tot in haar nieren dat ze ook de belangen van een zich jarenlang misdragende hoogleraar moet dienen, zo vertelde ze aan het NRC.
Een hoogleraar die zich misdraagt tóch niet ontslaan, dat zal het bestuur van de Universiteit Leiden bekend in de oren klinken
Waar de maatregelen tegen Tim de Zeeuw overigens effectief een vrijstelling van veel andere taken zijn (“de man hoeft nooit meer een vakgroepvergadering voor te zitten, een tentamen na te kijken of een nieuwjaarstoespraak te houden, maar kan gewoon de hele dag onderzoek doen, lekker vanuit huis, tegen riant salaris“, aldus UU-onderzoeker Hieke Huistra in Trouw), blijken ook de maatregelen tegen Filip D. begrensd. Door landsgrenzen, in dit geval; zo bleek dat de Vlaamse delinquent in mei nog certificaten mocht uitdelen aan docenten en studenten van Fontys Hogescholen. Daarnaast zou hij in december spreken tijdens een symposium van de Radboud Universiteit, maar de organisatie heeft hem van de sprekerslijst gehaald zodra men vernam wat D. op zijn kerfstok heeft.
Meldpunten zijn kerkhoven
Al in 2010 werd geklaagd over Filip D. Pas in 2018 ondernam de KU Leuven enige actie. Het gebrek daaraan in de tussentijd komt mede doordat er geen nieuwe meldingen kwamen, zegt een woordvoerder van de KU Leuven tegen Het Nieuwsblad. Na de eerste klachten ging de ombudsman met de professor in gesprek “met het oog op bijsturing van zijn gedrag”, daarna bleef het stil.
Die meldpunten zijn kerkhoven waar klachten een stille dood sterven
Wachten op klachten is echter een weinig effectieve strategie, zegt Dounia Bourabain in een ander artikel van De Standaard. Zij deed promotieonderzoek naar alledaags racisme en seksisme bij Vlaamse universiteiten. “Die meldpunten zijn kerkhoven waar klachten een stille dood sterven. Als slachtoffers beslissen om een melding te maken, is het vaak niet duidelijk wat daar nadien mee gebeurt. Geen van mijn respondenten werd voortgeholpen door een meldpunt.”
Sterker nog, melders werden eerder afgewimpeld, vertelt Bourabain. “Zo diende een van mijn respondenten bij haar universiteit een klacht in over een collega die herhaaldelijk seksueel getinte opmerkingen had gemaakt. De universiteit reageerde met een interne mail waarin stond dat de man in kwestie geen slechte bedoelingen had en dat het maar grapjes waren. Een andere vrouw, die zag hoe een mannelijke collega een studente seksueel intimideerde, werd afgewimpeld met de opmerking dat “ze het hem niet kwalijk konden nemen dat hij het probeerde”. Alsof haar verschijning die seksuele avances aanvaardbaar maken. Zulke incidenten zijn helaas geen uitzondering.”
Organisatorische structuur universiteit moet veranderen
Evenals Iris Breetvelt en de Leidse hoogleraar Remco Breuker ziet Bourabain de organisatorische structuur van de universiteit als een factor die een echte aanpak van deze problematiek in de weg staat. “Universitaire instellingen zijn historisch gezien ongelijkheidsregimes. In al hun structuren, regels en processen dragen ze bewust en onbewust bij aan ongelijkheid en machtsmisbruik.” Zo zijn promovendi sterk afhankelijk van hun promotor. “Ze hebben vaak een een-op-een relatie, de begeleidingscommissie komt heel weinig tussen. En in de meeste gevallen beslist de promotor onafhankelijk om hun contract al dan niet te verlengen na een jaarlijkse evaluatie.”
Daarnaast vormen de campagnes voor inclusie en diversiteit (zelfs onderdeel van de campagne waarmee Luc Sels in 2021 werd herverkozen als rector van de KU Leuven) eerder een rookgordijn dan daadwerkelijke aanpak, schetst Bourabain. Volgens haar zijn het ‘vrolijke marketinginstrumenten’ geworden.
“Instellingen declameren een progressief inclusie discours, ondersteund met diversiteits-departementen die naar de buitenwereld de indruk wekken dat er veel aandacht gaat naar inclusie. Maar de bestemmelingen van die ingrepen merken er te weinig van. Integendeel, mijn respondenten gaven net aan dat het zogenoemde gelijkheidsklimaat het racisme en seksisme in hun werkomgeving legitimeert en in stand houdt.”
