Niet alfa, bèta of gamma: onderwijs van de toekomst is sigma
Welke deskundigheid is nodig om de uitbraak van een volgende pandemie goed te doorstaan? Op welke kennis moeten we een beroep doen voor adequaat beheer van biodiversiteit? Welke expertise zetten we in om de circulaire stad van de toekomst vorm te geven?
Deze vragen delen een antwoord: we hebben niet genoeg aan de kennis van slechts één of twee disciplines. We zullen juist veel verschillende disciplines bij elkaar moeten brengen om dit soort uitdagingen het hoofd te bieden. Of het nu gaat om outbreak management, de discussie over biodiversiteit en stikstof, het vormgeven van circulaire steden of uitdagingen die wij nu nog niet kunnen bedenken: allen vormen ze grote, maatschappelijke kwesties die we niet kunnen oplossen door ze louter aan te vliegen vanuit de bestaande alfa-, bèta- en gammadisciplines.
Onderwijs dat maatschappelijke uitdaging centraal stelt
Als samenleving krijgen we, nu en in de toekomst, steeds te maken met nieuwe ‘wicked problems’ die vragen om een discipline-overstijgende aanpak – op en over de grenzen van disciplines. Een ‘sigma’-benadering, dus.
Dit heeft consequenties voor de manier waarop we ons hoger onderwijs inrichten. Naast specialisten hebben we in de toekomst deskundigen nodig met diepgaande kennis van meerdere gebieden én het vermogen om zowel overheen de grenzen van disciplines te denken als deze met elkaar in gesprek te brengen. De academici van de toekomst zijn bruggenbouwers die ook kunnen samenwerken met niet-academici, bijvoorbeeld bij maatschappelijke partners en bedrijven.
Natuurlijk hoeven de klassieke alfa-, bèta- en gammaopleidingen daarom niet te verdwijnen. Wél is het zaak om ruimte te creëren voor een nieuw spoor: onderwijs dat maatschappelijke uitdagingen centraal stelt en daaraan een waaier van disciplines kan verbinden. Onderwijs dat daarnaast studenten traint in de vaardigheden om met die uitdagingen te werken.
Voorbeelden van sigma-onderwijs
Dit soort onderwijs ontwikkelen we sinds 2020 binnen de alliantie tussen Eindhoven University of Technology, Wageningen University & Research, de Universiteit Utrecht en het Universitair Medisch Centrum Utrecht (EWUU). Als alliantiepartners bestrijken we samen een breed terrein aan wetenschapsgebieden: van de geesteswetenschappen en sociale wetenschappen tot de medische en levenswetenschappen, exacte en technische wetenschappen en de landbouw- en voedselwetenschappen. Een belangrijk onderdeel van deze strategische samenwerking is het tot stand brengen van een innovatief onderwijsaanbod in de vorm van online modules, minoren en volwaardige masters.
De nieuwsbrief is exclusief toegankelijk voor medewerkers van onze partners.
De eerste master die we in gezamenlijkheid ontwerpen, spitst zich toe op één van de strategische speerpunten van de alliantie: een circulaire samenleving. In ‘challenges’, en steeds in partnerschap met zowel bedrijven als publieke en maatschappelijke organisaties, leren studenten de inzichten uit verschillende disciplines samen te brengen en in de praktijk toe te passen. Zo kunnen studenten zich bijvoorbeeld buigen over de vraag hoe de ecologische voetafdruk van ziekenhuizen kan worden verkleind, of zouden ze zich kunnen bezighouden met het sluiten van de kringlopen tussen steden en hun omgeving.
Werkend aan dit soort concrete vraagstukken leren studenten op en over de grenzen van disciplines te werken, maken zij direct maatschappelijke impact en oefenen ze tegelijkertijd cruciale vaardigheden zoals creativiteit, design thinking en ondernemerschap.
Beperking huidige stelsel hinderlijk
Helaas blijken de plannen voor deze nieuwe master vooralsnog lastig te realiseren. Al bij het voorbereiden van een aanvraag voor accreditatie lopen we aan tegen de bestaande kaders. Die dwingen al snel tot het maken van keuzes voor een specifiek thema, een specifieke discipline en de inbedding van de opleiding in een specifieke faculteit. Dit heeft praktische gevolgen voor onder andere de inhoudelijke beoordeling en organisatie, en in bijzondere mate voor de financiering. Het aandeel bèta-vakken bepaalt de hoogte van de financiering; maar hoe moeten we daarmee omgaan als het programma beoogt flexibele leerpaden met verschillende combinaties van disciplines mogelijk te maken?
De EWUU-alliantie is beslist niet de enige die hiermee worstelt; dit speelt bij veel meer universiteiten en hogescholen, bijvoorbeeld bij Leiden-Delft-Erasmus Universities (LDE), de Convergence Alliance (een samenwerking tussen de Erasmus Universiteit Rotterdam, het ErasmusMC en de TU Delft), en de School of Convergence die nu ontwikkeld wordt.
Als sector zouden we snel en adequaat willen inspelen op nieuwe maatschappelijke uitdagingen. We zouden opleidingen willen aanbieden die de volle complexiteit van deze uitdagingen in ogenschouw nemen, maar de beperkingen van het huidige stelsel hinderen ons.
Wendbaar onderwijs
Toekomstbestendig onderwijs is wendbaar: het is onderwijs dat kan meebewegen met de vraagstukken die op ons, de samenleving, afkomen. Willen we dit soort onderwijs aanbieden, dan hebben we meer ruimte nodig voor de inrichting van onze opleidingen.
Dit betekent niet dat het huidige stelsel direct op de schop moet. Wel is het de hoogste tijd om ruimte te maken voor een pilot met een transdisciplinaire master. Daartoe hebben we een CROHO-code op het oog die maximale flexibiliteit biedt om te kunnen inspelen op nieuwe maatschappelijke ontwikkelingen. Onderwijsinstellingen moeten daarbinnen allerlei thema’s kunnen onderbrengen, of het nu gaat om outbreak management, biodiversiteitsbeheer of circulariteit.
Reageren op dit stuk middels een ingezonden bijdrage? Neem contact op met de redactie via redactie@scienceguide.nl.
De CROHO-code moet zijn gericht op de integratie van expertise, met de cruciale competenties voor dit nieuwe type deskundige als gemene deler. Als gevolg hiervan kunnen er meer leerpaden voor studenten beschikbaar komen, zonder een exponentiele toename in het aanbod van programma’s te veroorzaken.
De tijd is rijp
Het creëren van zo’n opening in het stelsel is mogelijk. Jaren geleden brak het ministerie van OCW een lans voor een experiment met brede bachelorcolleges. Met goed gevolg, overigens, gezien het feit dat we in Nederland inmiddels wel tien University Colleges hebben.
Nu is het moment om op masterniveau een opening te creëren. Voorbij het kunst- en vliegwerk waarmee instellingen tot nu toe dit onderwijs realiseren, naar een structurele oplossing die het mogelijk maakt wendbaar en efficiënt in te spelen op de thema’s van de toekomst. De timing kan niet beter, aangezien het ministerie toch al bezig is met een toekomstverkenning voor het hoger onderwijs.
Als u deze oproep na het lezen wilt tekenen, kunt u dat doen via deze link.
Sabine Uijl (Universiteit Utrecht) en Ulrike Wild (Wageningen University & Research)
Ondertekend door:
- prof.dr. Annelien Bredenoord (Rector Magnificus Erasmus Universiteit Rotterdam)
- prof.dr. Wim van de Donk (Rector Magnificus Tilburg University)
- prof.dr. Jeroen Geurts (Rector Magnificus Vrije Universiteit Amsterdam)
- prof.dr.ir. Tim van der Hagen (Rector Magnificus Technische Universiteit Delft)
- prof.dr. Henk Kummeling (Rector Magnificus Universiteit Utrecht)
- prof.dr. Silvia Lenaerts (Rector Magnificus Technische Universiteit Eindhoven)
- prof.dr.ir. Arthur Mol (Rector Magnificus Wageningen University & Research)
- prof.dr. Arnold Bakker (Erasmus Universiteit Rotterdam)
- prof.dr. Harry Bitter (Wageningen University & Research)
- prof.dr.ir. Mieke Boon (Universiteit Twente)
- prof.dr.ir. Arnold Bregt (Wageningen University & Research)
- prof.dr. Perry den Brok (Wageningen University & Research)
- prof.dr. Evangelia Demerouti (Technische Universiteit Eindhoven)
- prof.dr. Wim van den Doel (Dean Leiden-Delft-Erasmus Universities)
- prof.dr. José van Dijck (Universiteit Utrecht)
- prof.dr. Vanessa Evers (Universiteit Twente)
- prof.dr.ir. Edith Feskens (Wageningen University & Research)
- prof.dr.ir. Hein Fleuren (Tilburg University)
- prof.dr. Johan Jeuring (Universiteit Utrecht)
- prof.dr. Goos Kant (Tilburg University)
- prof.dr. Derk Loorbach (Erasmus Universiteit Rotterdam)
- prof.dr. Aukje Nauta (Universiteit Leiden)
- prof.dr. Nienke Nieveen (Technische Universiteit Eindhoven)
- prof.dr. Liesbeth Noordegraaf-Eelens (Erasmus Universiteit Rotterdam)
- prof.dr. Harold van Rijen (Universitair Medisch Centrum Utrecht)
- prof.dr. Raimond Snellings (Universiteit Utrecht)
- prof.dr. Iris van der Tuin (Universiteit Utrecht)
- prof.dr. Jan Vermunt (Technische Universiteit Eindhoven)
- prof.dr.ir. Mascha van der Voort (Universiteit Twente)
- prof.dr.ir. Bert Weckhuysen (Universiteit Utrecht)
- prof.dr. John de Wit (Universiteit Utrecht)
- dr. Robin van den Akker (Erasmus Universiteit Rotterdam)
- dr. Marleen Balvert (Tilburg University)
- ir. Silvia Blok (Wageningen University & Research)
- dr.ing. Ilja Boor (Universiteit van Amsterdam)
- Sander Bos (Universiteit Utrecht)
- drs. Ollie Bream McIntosh (Erasmus Universiteit Rotterdam)
- drs. Suzanne de Bruijn (Wageningen University & Research)
- Veronica Bruijns (Hogeschool Leiden)
- drs. René van der Burgt (Avans Hogeschool)
- drs. Jetske ten Caat (Wageningen University & Research)
- dr. Frans Cruijssen (Tilburg University)
- Martijn van Dam (Universiteit Utrecht)
- dr. Birgit Dauwe (HZ University of Applied Sciences)
- dr. Marjolein Dohmen-Janssen (4TU.Federatie)
- drs. Judith Drosten (Universiteit Utrecht)
- drs. Aldo van Duivenboden (Saxion)
- dr. Jaswina Elahi (Universiteit Utrecht)
- dr. Derek Jan Fikkers (Universiteit Twente)
- dr. Renée Filius (Universiteit Utrecht)
- dr.ir. Jurgen Ganzevles (Technische Universiteit Eindhoven)
- drs. Linda de Greef (Universiteit van Amsterdam)
- drs. Jan Haarhuis (Universiteit Utrecht)
- drs. Willieanne van der Heijden (Aeres Hogeschool)
- drs. Patric Hintermann (Fontys Hogeschool)
- Connie de Jongh Grout (Codarts Rotterdam)
- dr. Coco Kanters (Universiteit Utrecht)
- dr. Machiel Keestra (Universiteit van Amsterdam)
- drs. Annika van der Kooi-Lange (Hogeschool van Amsterdam)
- drs. Joasia van Kooten (Universiteit Leiden)
- dr. Wietske Kuijer-Siebelink (Hogeschool van Arnhem en Nijmegen)
- dr. Rianne van Lambalgen (Universiteit Utrecht)
- dr. Heleen Miedema (Universiteit Twente)
- dr.ir. Marc van Mil (Universitair Medisch Centrum Utrecht)
- dr. Patricia Prüfer (Tilburg University)
- drs. Anita Rietberg (Hogeschool Windesheim)
- dr. Frank van Rijnsoever (Universiteit Utrecht)
- dr. Esther Stiekema (Alliantie Tu/e, WUR, UU & UMCU)
- drs. Renée Turner (Willem de Kooning Academy)
- drs.ir. Willem van Valkenburg (Technische Universiteit Delft)
- dr. Ana Vasques (Erasmus Universiteit Rotterdam)
- drs. Marja Verstelle (Leiden-Delft-Erasmus Universities)
- dr.ir. Klaasjan Visscher (Universiteit Twente)
- drs. Sarah de Vries (Wageningen University & Research)
- drs. Janneke Waelen (Vrije Universiteit Amsterdam)
- dr. Andreas Weber (Universiteit Twente)
- drs. Lucy Wenting (Universiteit van Amsterdam)
- drs. Sabine Wildevuur (Universiteit Twente)
- dr. Arjen Zegwaard (Wageningen University & Research)
- drs. Jet Broeken (Koraal)
- drs. Ivonne Harmsen (EduChange)
- drs. Erwin HW Niedeveld (LeAD GLocal)
- dr. Eva Poort (CitoLab)
- dr.ir. Marc Steen (TNO)
- Koen Zoontjes (Film Zuid)
