Kamer zet onderwijsbegroting onder druk
Deze maatregelen, variërend van renteverlagingen op studieleningen tot wijzigingen in het studenten-OV, roepen vragen op over de haalbaarheid en betaalbaarheid van de plannen. Het meest opvallende amendement was een amendement van Pieter Omtzigt, die pleitte voor een renteverlaging op de studieschuld van de zogeheten ‘pechgeneratie’. Dit zijn studenten die studeerden onder het leenstelsel. Zijn amendement werd door de Kamer unaniem aangenomen.
De demissionair minister van OCW liet echter weten dat de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) deze verlaging pas in 2026 kan doorvoeren. Tot die tijd betaalt de ‘pechgeneratie’ waarschijnlijk de huidige, hogere rente. De aangenomen amendementen hebben niettemin hoge verwachtingen gewekt onder studenten, die al kampen met stijgende studieschulden.
Een kasschuif moet uitkomst bieden
Omtzigt’s plan wordt gefinancierd door het afbouwen van de 30%-regeling, een fiscaal voordeel voor expats. De opbrengst van deze maatregel is echter niet voldoende om de rente op studieschulden van de pechgeneratie te verlagen. Dit is alleen mogelijk door financiële middelen te verschuiven.
Bevriezen van de rente: een dure maatregel
De ChristenUnie en GroenLinks willen op korte termijn nog verder gaan en opperden om de rente op studentenleningen in 2024 te bevriezen op het niveau van 2023. In dat geval betalen studenten aankomend jaar geen 2,56 procent rente maar 0,46 procent, het percentage dat momenteel geldt. Lisa Westerveld (GL), mede-indiener van de motie, heeft er vertrouwen in dat deze maatregel uitvoerbaar is en staat momenteel in intensief contact met OCW. Het ministerie heeft al meegedacht over deze motie van GroenLinks en de ChristenUnie. Deze week wordt een reactie op het plan verwacht.
Wetswijziging op zo’n korte termijn ondenkbaar
Toch lijkt ook deze maatregel op zo’n korte termijn niet uitvoerbaar, heeft de minister al aangegeven. Voor een dergelijke verlaging of bevriezing van de rente is een wetswijziging nodig. Het is ondenkbaar dat die voor het eind van dit jaar door beide Kamers wordt behandeld en aangenomen.
De onzekerheid rondom de financiering van de plannen wordt nog groter door het feit dat er geen garanties zijn dat de rente daadwerkelijk zal dalen. Integendeel: de Europese Centrale Bank heeft recentelijk de rente niet verlaagd, wat de speculatie voedt dat de kosten voor studenten mogelijk verder kunnen oplopen de aankomende jaren. Een renteverlaging voor studenten wordt daarmee alleen maar duurder, aangezien de Nederlandse staat ook rente betaalt over het geld dat wordt geleend om studieleningen te kunnen uitkeren.
Spanning rond ov-studentenkaarten
Een andere aangenomen motie die de onderwijsparagraaf van een volgend kabinet kan beïnvloeden werd ingediend door het CDA en richt zich op de OV-studentenkaart. OCW betaalt nu bijna 1 miljard euro per jaar aan vervoersbedrijven om studenten gratis te laten reizen. Dit bedrag wordt vastgesteld op basis van een steekproef van het aantal gereisde kilometers. Nu is de verwachting dat het aantal gereisde kilometers bij een nieuwe steekproef fors naar beneden wordt bijgesteld omdat studenten, net als andere reizigers, minder gebruik zijn gaan maken van het openbaar vervoer.
OCW hoopt hierdoor 260 miljoen euro minder te gaan betalen aan de OV-bedrijven. De vervoersbedrijven hebben op hun beurt gewaarschuwd dat hierdoor veel buslijnen in de regio zullen verdwijnen.
Het CDA, een partij met sterke rurale wortels, heeft gepleit voor het handhaven van de huidige uitgaven tot in ieder geval de begrotingsbehandeling van OCW in 2024. Als de Kamer beslist dat de betalingen aan vervoersbedrijven ondanks de minder gereisde kilometers gelijk moet blijven, moet de 260 miljoen euro volgens de begrotingsregels van het ministerie van Financiën op de eigen begroting van OCW worden gezocht.
Gevolgen voor Nederland als kennisland
Naast de directe financiële impact hebben deze besluiten, in het bijzonder de versobering van de 30%-regel, ook langetermijngevolgen voor Nederland als kennisland, zo waarschuwt NWO-voorzitter Marcel Levi namens de Kenniscoalitie. “We hebben deze mensen hard nodig om te werken aan de grote uitdagingen waar Nederland voor staat. Ook hebben veel westerse landen dit soort fiscale faciliteiten juist gekopieerd van Nederland. Dan moeten we niet ondoordacht handelen en het op eigen houtje versoberen of afschaffen. We schieten onszelf daarmee namelijk serieus in de voet.”
