‘Bevoorrechte student ontwikkelt moeilijker empathie met mensen in armoede’
Hoe leer je studenten op een respectvolle, invoelende manier omgaan met mensen die leven in armoede? Laat een opleiding hen meteen ervaring opdoen in de praktijk, dan bestaat de kans dat ze fouten maken en zichzelf of anderen negatieve ervaringen bezorgen. Sommige onderwijskundige of sociale opleidingen gebruiken daarom ‘armoede-simulaties’ om studenten op een veilige manier te laten kennismaken met armoede.
Uit onderzoeken blijkt dat studenten na het meedoen in zulke simulaties vaak invoelender zijn en minder vooroordelen over armoede hebben. In ander onderzoek wordt echter gewaarschuwd dat zulke simulaties ook apathie jegens de situatie van mensen in armoede kunnen veroorzaken. Waaraan een armoede-simulatie moet voldoen om succesvol te zijn, blijft onduidelijk.
Armoede in Den Haag
Onderzoekers van het Leiden University College in Den Haag onderzochten in hoeverre het bezit van financieel, menselijk, cultureel en sociaal kapitaal het voor studenten moeilijker maakt om empathie te ontwikkelen voor mensen in een aanhoudend moeilijke situatie. Ze verzamelden hun onderzoeksresultaten bij een vak waar gedurende zes weken een armoede-simulatie werd gedaan. In totaal werden de gegevens van vijf cohorten geanalyseerd.
De simulatie bestaat eruit dat studenten in groepjes van vier allerlei budgettaire keuzes moeten maken voor een Nederlandse familie met een niet-westerse migratieachtergrond die in Den Haag onder de armoedegrens leeft. De financiële keuzes met betrekking tot bijvoorbeeld huisvesting, eten, gezondheidszorg en kinderopvang moeten steeds per maand worden gemaakt. Studenten krijgen per maand te horen met welke aanvullende omstandigheden de familie te maken heeft – bijvoorbeeld verjaardagen of schoolreisjes.
Het staat studenten ook vrij om te kijken of een van de gezinsleden een extra baantje kan nemen, maar dan moeten ze wel al het vereiste papierwerk in orde maken en in kaart brengen welke kosten bijvoorbeeld officiële paspoortfoto’s met zich meebrengen.
Studenten denken dat toekomst afhangt van henzelf
Per les besteedde de docent minstens dertig minuten aan het bespreken van de consequenties van de keuzes die studenten de vorige les hadden gemaakt. Daarbij kregen studenten de mogelijkheid om hun keuzes toe te lichten. De docent legde steeds het perspectief van de familie zelf ernaast, met de vraag of de familie in kwestie dezelfde keuzes zou hebben gemaakt.
Hoewel veel studenten na afloop aangaven de simulatie waardevol te vinden en bijvoorbeeld beter zicht te hebben op de vaak verborgen armoede en ongelijkheden in grotere steden zoals Den Haag, “komen sommigen niet meteen tot die inzichten, en sommigen helemaal niet”, aldus de onderzoekers.
Zo gaven vrijwel alle studenten voorafgaand aan het onderzoek al aan dat hun toekomst vooral afhing van hun eigen keuzes.. Dat is ook niet gek, schrijven de onderzoekers: “doordat we jaarlijks meer aanmeldingen dan opleidingsplekken hebben, kunnen we kiezen voor de studenten met de grootste motivatie om de wereld te veranderen en te verbeteren.”
Minder inleving in armoede
De bovengemiddelde handelingsruimte (‘heightened agency’) van studenten wortelt vaak in bepaalde voorrechten zoals economisch, sociaal, cultureel en menselijk ‘kapitaal’. Wie geen geldzorgen hoeft te hebben, zich makkelijk weet te bewegen in rijkere groepen, kan terugvallen op een sterk sociaal netwerk en de ruimte heeft om allerlei vaardigheden te ontwikkelen, zal zich wellicht minder goed kunnen inleven in de situatie van iemand die in armoede leeft.
De wekelijkse nieuwsbrief is nog korte tijd gratis te ontvangen. De voorwaarden vindt u hier.
Zo richtten de studenten zich zodanig op het verbeteren van de financiële situatie van de familie dat ze erg riskante keuzes maakten – bijvoorbeeld geld verdienen via illegale wegen. Daarnaast hechtten de studenten veel waarde aan het volgen van onderwijs en kwamen ze met allerlei ideeën voor ondernemingen. Die vereisten echter een energie, zelfvertrouwen en kennis waarover de familie in kwestie hoogstwaarschijnlijk niet beschikt.
Het ontwikkelen van empathie met mensen die in armoede leven wordt inderdaad gehinderd door de bovengemiddelde handelingsruimte van de studenten, concluderen de onderzoekers. “Er is een sterke neiging om de simulatie te benaderen als een uitdaging die opgelost moet worden, en daarbij gebruiken ze – onbewust – hun verschillende kapitalen”, schrijven ze. “Daarbij gaat het niet alleen om naïeve houdingen ten aanzien van financiële onzekerheid en kwetsbaarheid, maar ook om de vooronderstelling dat ze hun eigen cultureel, sociaal en menselijk kapitaal kunnen gebruiken terwijl dat misschien niet relevant is voor de gesimuleerde situatie.”
Maak kapitaal van studenten onklaar
Zorg ervoor dat studenten in de gesimuleerde situatie niet kunnen gebruikmaken van hun eigen kapitaal, en laat hen dan falen – dan werkt een armoede-simulatie, toont het onderzoek van de Haagse onderzoekers. “Studenten moesten worden herinnerd aan de taalbarrière, religieuze en morele waarden, ouderschap, angst, wantrouwen en vermoeidheid bij de familie. Op zulke momenten werden ze afgeremd, ontdaan van hun kapitaal of aangezet om hun eigen waarden te bevragen en, uiteindelijk, hun beslissingen te betreuren.”
Ontwerpers van armoede-simulaties moeten zich daarom sterk bewust zijn van de verschillende kapitalen waarover studenten beschikken en hoe deze kapitalen hun keuzes zullen beïnvloeden. Merken zij dat studenten geen empathie ontwikkelen, dan moeten ze manieren vinden om studenten daarvan bewust te maken en hen een veilige omgeving bieden om die fout te herstellen. “Dat is geen kleine opdracht”, schrijven de onderzoekers, “want simulatie-ontwerpers hebben zelf ook te maken met voorrechten die hun empathie beïnvloeden.”
Armoede: dit had ook mij kunnen overkomen
‘Ik zou een betere arme zijn dan jij’, noemt publicist Tim ’S Jongers de houding waarmee veel rijkere mensen oordelen over de keuzes van iemand die in armoede leeft. Wie studenten van deze illusie wil verlossen, vindt in de armoede-simulatie van het Leiden University College wellicht een goed medicijn.
De simulatie sluit namelijk af als volgt. De studenten wordt verteld dat een overheidsfunctionaris langs de deuren gaat in arme buurten in Den Haag om microfinanciering voor sociale ondernemers aan te bieden. De familie in kwestie komt daarvoor in aanmerking; maken zij een overtuigend en realistisch plan, dan krijgen ze zes procent van de aflossing als bonus. De betalingen moeten worden gedaan via de website van het microfinanciering-programma.
“Alle studenten schreven zich in”, schrijven de onderzoekers. “Dan wordt hun verteld dat ze zijn opgelicht en een groot geldbedrag hebben verloren.” Veel studenten, die zich ‘stom’ en ‘beschaamd’ voelen, komen daar tot het inzicht: dit was ook mij overkomen.
