‘Universiteiten, ontwikkel beleid voor ethische samenwerking’
De klimaatcrisis, aangedreven door de fossiele industrie, bedreigt het leven op aarde en is nu al dodelijk voor velen, vooral in het Globale Zuiden. Europese wapenexporten dragen in veel landen bij aan oorlog en repressie, waaronder de belegering van Gaza door het Israëlische leger. Die heeft inmiddels bijna 16.000 Palestijnen het leven gekost en 1,9 miljoen mensen ontheemd. Wereldwijd zijn meer mensen dan ooit gedwongen op de vlucht, stuitend op gemilitariseerde grenzen en illegale pushbacks.
Vanuit Nederland lijkt dit misschien een ver-van-ons-bed-show, maar de eigen betrokkenheid ligt dikwijls dichterbij dan men denkt. Nederlandse universiteiten spelen een rol bij alle genoemde ontwikkelingen, zo blijkt uit onze onderzoeken vanuit diverse invalshoeken. De diep verweven betrekkingen met de fossiele industrie en banden met Israëlische instellingen die meewerken en verdienen aan geweld tegen Palestijnen, zijn aanleiding geweest voor kritiek en acties op universiteiten door studenten en medewerkers. Zo vonden dit jaar negen universiteitsbezettingen plaats, waaronder twee weken geleden in Leiden, en staan er meer in de planning.
Onderzoek dat bijdraagt aan opwarming aarde
Nederlandse universiteiten doen onderzoek dat bijdraagt aan klimaatopwarming, oorlog, onderdrukking en geweld tegen vluchtelingen. Dat doen ze in opdracht van en met financiering door belanghebbende industrieën of overheden. Een kleine greep uit deze onderzoeken laat de veelvormigheid hiervan zien.
Recent onderzoek legde meer dan 200 relaties van universiteiten met fossiele bedrijven bloot. Ongeveer zeventig procent van die relaties betreft een relatie met Shell. Alle Nederlandse universiteiten (behalve de Open Universiteit) werken samen met Shell, een bedrijf dat zwaar onder vuur ligt vanwege zijn recente beslissing weer vol in te zetten op olie en gas, het decennialang verspreiden van misinformatie en misleidende groene claims.
De Universiteit Utrecht en de Vrije Universiteit hebben aangekondigd geen nieuwe onderzoeksprojecten aan te gaan met de fossiele industrie zolang zij niet voldoen aan internationale afspraken om uitstoot te verminderen. Andere universiteiten blijven achter.
Beleid op het gebied van mensenrechten ontbreekt
Ook op het gebied van mensenrechten ontbreekt doordacht beleid. De Technische Universiteit Delft werkt in drie lopende EU-onderzoeksprojecten samen met wapenbedrijf Israel Aerospace Industries. Dit bedrijf is een belangrijke leverancier van wapens die nu in Gaza ingezet worden, waaronder drones en raketten.
De wekelijkse nieuwsbrief is nog korte tijd gratis te ontvangen. De voorwaarden vindt u hier.
Wapenbedrijf Thales levert veelvuldig aan autoritaire regimes. Zo kreeg het kortgeleden een grote order van de Egyptische marine, die betrokken is bij interne repressie en geweld tegen vluchtelingen en tegen Palestijnse vissers. Thales werkt structureel samen met onder meer de TU Delft en opende afgelopen januari een nieuw kantoor direct naast de universiteit.
De Universiteit Maastricht leidt met EU-geld migratie-ambtenaren van buiten de EU op als onderdeel van het EU-grensexternaliseringsbeleid; het tegenhouden – met soms dodelijk geweld – van vluchtelingen voordat ze de EU-buitengrenzen weten te bereiken.
Ontwikkel beleid voor samenwerking
Of het nu om klimaat of mensenrechten gaat: transparantie van universiteiten is een voorwaarde voor publieke controle en open discussie over zulke banden. We lopen echter regelmatig aan tegen intransparantie en onwilligheid tijdens onderzoek naar samenwerkingsrelaties. Pas na druk van actiegroepen geven enige universiteiten inzicht in gezamenlijk onderzoek. Andere universiteiten vertragen de beantwoording van Wet open overheid (Woo)-verzoeken en houden zich niet aan wettelijke termijnen.
In het geval van relaties met organisaties die de Israëlische bezettingspolitiek steunen, bleken universiteiten zelfs bereid deze wet naast zich neer te leggen door verzoeken te weigeren. Een gang naar de bestuursrechter bleek in die gevallen noodzakelijk.
Wij vinden dat universiteiten een duidelijk beleid moeten ontwikkelen over het soort samenwerkingen dat ze aangaan en met wie ze samenwerken. De door veel Duitse universiteiten vrijwillig aangegane ‘Zivilklausel‘, die militair onderzoek uitsluit, is een goed voorbeeld. Het statement van de Autonomous Coalition Amsterdam kan eveneens ter inspiratie dienen. Deze coalitie van diverse studentengroepen pleit voor een “universiteit die autonoom is, vrij van bedrijven en instellingen die gedijen bij het uitbuiten van mensen, het schenden van mensenrechten, de rechten van inheemse volkeren en het vernietigen van de planeet.”
Dwang om privaat geld aan te trekken
De olifant in de kamer bij dit onderwerp is de dwang die universitair medewerkers nu ervaren om privaat geld en commerciële opdrachten binnen te slepen. De overheid moet hier dan ook een faciliterende taak op zich nemen: meer algemene financiering beschikbaar stellen. Dit bevordert onafhankelijk, maatschappelijk relevant onderzoek – voor publiek belang, niet voor commercieel belang.
Wij roepen universiteitsbesturen op om aan de slag te gaan en ethisch beleid op het vlak van samenwerkingsrelaties te ontwikkelen. Dat moeten ze doen in overleg met staf en studenten. Volledige transparantie is daarbij een noodzakelijke eerste stap.
Dit artikel is geschreven door Mark Akkerman (Stop Wapenhandel) en Linda Knoester (Mapping Fossil Ties Coalition)
