Lerarenopleidingen kunnen rol spelen in behouden van leraren

Nieuws | de redactie

9 januari 2024 | Het basis- en voortgezet onderwijs kampt niet alleen met een lerarentekort, ook de uitval onder docenten is hoog. Mogelijkheden voor professionele ontwikkeling lijken het werkplezier van docenten te kunnen verhogen en hun kans op uitval daardoor te verlagen, blijkt uit Amsterdams onderzoek naar docenten die deelnamen aan ontwikkelingstrajecten. Lerarenopleidingen kunnen een belangrijke rol spelen door zulke trajecten te ontwikkelen en aan te bieden.

In het Amsterdamse project ‘Leraar, een kleurrijk beroep’, dat liep van 2018 tot 2023, kregen leraren meerdere leergangen voor professionele ontwikkeling aangeboden. Het bieden van een aantrekkelijk loopbaanperspectief moest eraan bijdragen leraren voor het beroep te behouden, zo was de redenering. Een leergang besloeg tien dagen verspreid over het schooljaar. Onderzoekers van de UvA, de VU en de HvA onderzochten welke factoren volgens deelnemende leraren zelf bijdroegen aan een langdurig verblijf in het onderwijs en in hoeverre de leergangen deze factoren bevorderden.  

De onderzoekers zetten daartoe vragenlijsten uit onder 51 deelnemers. Ook voerden ze een jaar later in focusgroepen gesprekken met een aantal deelnemers uit twee verschillende jaargangen om zo zicht te krijgen op de duurzaamheid van het effect van de leergangen. De respondenten waren gemiddeld 12,5 jaar voltijds werkzaam in het voortgezet onderwijs.  

Leraren achten ontwikkelmogelijkheden het belangrijkst 

De deelnemende leraren vormen overigens geen perfecte afspiegeling van hun beroepsgroep. Ze waren allen positief over hun ontwikkelmogelijkheden en wilden nog lang in het onderwijs blijven werken. Dat bleek ook uit hun antwoorden op de vragen wat nodig is om hén te behouden voor het onderwijs en wat nodig is om andere leraren te behouden. Voor zowel zichzelf als andere leraren achtten ze mogelijkheden voor loopbaanontwikkeling het belangrijkst. ‘Minder werkdruk’, ‘meer waardering’ en ‘meer salaris’ werden vooral genoemd als factoren die voor andere leraren belangrijk zouden zijn. 

De factor ‘salaris’ kan wel verband houden met de maatschappelijke waardering van het leraarschap. Die wordt als vrij laag ervaren. De drie respondenten die het minst maatschappelijke waardering ervoeren, noemden allen salarisverhoging als een manier om leraren te behouden.  

Autonomie kan ontwikkeling in de weg staan 

De leergangen uit het Amsterdamse programma hadden een positieve invloed op hun werkplezier, hun ervaren waardering, hun gevoel van autonomie en hun vertrouwen in eigen kunnen, lieten de deelnemende leraren weten. Opvallend genoeg leidde deelname aan de leergangen, die volgens de onderzoekers een forse tijdsinvestering vroegen, niet tot extra ervaren werkdruk.  

De kwantitatieve onderzoeksresultaten laten vrij hoge correlaties tussen werkplezier en zowel autonomie als ontwikkelmogelijkheden zien, schrijven de onderzoekers. “De suggestie is dus dat het ervaren van autonomie en ontwikkelmogelijkheden voorspellend zijn voor werkplezier.”  

Autonomie is in het onderwijs echter een ingewikkeld begrip, bleek uit gesprekken in de focusgroepen: vaak wordt ernaar verwezen door docenten die zich juist niet willen ontwikkelen. Het beroep van leraar heeft een strenge ingangseis, maar daarna kan een leraar ervoor kiezen zich niet of bijna niet verder te ontwikkelen. Zo kan autonomie de weg versperren voor ontwikkeling, terwijl ook ontwikkeling bijdraagt aan werkplezier en daarmee de kans op uitstroom van leraren verkleint. 

Lerarenopleidingen als kennismakelaars 

Waar autonomie niet vanzelf tot ontwikkeling leidt, geeft het hebben van ontwikkelmogelijkheden geen garantie op werkplezier. Er moet tussen schoolleiding en leraren immers sprake zijn van “wederkerigheid tussen vraag en aanbod” met betrekking tot ontwikkelmogelijkheden, aldus de onderzoekers. “Lerarenopleidingen zouden daar goed een rol in kunnen spelen als kennismakelaars.”  

Opvallend genoeg werden die lerarenopleidingen niet benoemd door de leraren die deelnamen aan het onderzoek, terwijl de besproken leergangen werden ontwikkeld en aangeboden door lerarenopleiders. Ook breder in de maatschappij wordt vooral naar lerarenopleidingen gekeken voor het aanleveren van nieuwe docenten. Met het aanbieden van specialiserende leergangen kunnen lerarenopleidingen echter ook bijdragen aan het behoud van leraren gedurende hun loopbaan, aldus de onderzoekers.